Bismillahir Rohmanir Rohiym
Savol: Bugungi kunda ba’zilar sun’iy intellektdan foydalanib vafot etgan odamlarni rasmini gapirtirib, video yasashmoqda. Bu qanchalik to‘g‘ri?
Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Bunday narsalardan chetda bo‘lish tavsiya etiladi. Chunki bu kabi ishlar ko‘p tomonlama xato sanaladi.
Birinchidan, insonning, ayniqsa, ota-onaning hurmati ularning vafotidan keyin ham davom etadi. Uning suratidan video yasab, gapirtirish ularning hurmatiga ma’lum ma’noda zid hisoblanadi. Chunki ular videodagi gaplarni haqiqatda gapirgani yo‘q. Demak, bu ish ularning tilidan yolg‘on axborot tarqatish, ularning nomidan yolg‘on ma’lumot berish hisoblanadi.
Ikkinchidan, bunday ishning xatarli joyi bandalar uchun g‘ayb ishlaridan biri bo‘lgan qabrdagi hayotga oid holatlarga jur’at bilan aralashish bo‘ladi. Bu inson e’tiqodi va iymoni uchun xavfli sanaladi. Chunki ayrim videolarda ota-onalarning “biz yaxshimiz, sizlarni ko‘rib turibmiz, kuzatib turibmiz”, degan joylari bor. Ularning qabrdagi ahvoli qanday ekanini SI yoki shu videoni yasayotganlar qayerdan bilmoqdalar?!
Uchinchidan, mazkur texnologiya shaxslarning harakatsiz suratlarini qisqa videoroliklarga aylantirish orqali surat egasining tabassum qilishi, ko‘zini qisishi va boshini qimirlatishi kabi harakatlarni bajartirishi mumkin. Buni har qanday tirik yoki vafot etgan insonning surati bilan ham amalga oshirish mumkin.
Bu ba’zi kompaniyalar tomonidan amalga oshirilayotgan bir turdagi o‘yin-kulgidir, ammo kelajakda ko‘z va bosh harakatidan ham o‘tib ketishi, kinoya va masxara qilish, haqiqatlarni soxtalashtirish va buzishda ishlatilishi mumkin.
Yangi texnologiya “Deepfakes” (chuqur soxtalar) deb nomlanuvchi turkumga mansub bo‘lib, mutaxassislar tomonidan “nomaqbul texnologiyalar” qatoriga kiritilgan. Ushbu texnologiya ayrim shaxslar tomonidan jinoiy maqsadlarda va begunoh odamlarning suratlarini birlashtirib, soxta videolar yaratish orqali shantaj qilishda qo‘llanilmoqda. Ular ushbu zararli texnologiyaning qurboniga aylanmoqdalar.
Mazkur (texnologiyaning) zararlaridan biri shuki, oilaviy suratlar va ma’lumotlar ana shu kompaniyalarning qo‘liga o‘tib qoladi va ularning maxsus ilovasi qurilmalariga o‘rnatiladi!
Qolaversa, asli g‘oyaning zararlaridan biri: suratlarga va o‘tganlarga bog‘lanib qolish hamda g‘am-qayg‘ularni yangilashdir.
Agar surat qurilmada mavjud bo‘lsa va bu texnologiya soxtalashtirish, qalbakilashtirish yoki masxara qilishda ishlatilmasa ham, bu ilovadan ehtiyot bo‘lish va u bilan muomala qilmaslik kerak.
Shu bois mo‘min-musulmon inson odamlar qilayotgan ishlarga ko‘r-ko‘rona ergashib ketavermasdan, uning to‘g‘ri yoki noto‘g‘ri ekanini aniqlashi va shunga qarab ish tutmog‘i lozim bo‘ladi.
Qolaversa, dinimiz ota onani dunyo hayotida roziligini olish, vafotidan keyin solih amallar qilib, ularning ruhlarini shod etishga targ‘ib qiladi. Rasm yoki videosiga qarab, yig‘i-sig‘i qilish bilan hech narsa o‘zgarib qolmaydi, balki ularning qilayotgan gunohlari tufayli ular mahzun bo‘ladilar. Zero, Anas ibn Molik roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisi sharifda bunday deyilgan:
“Nabiy sollalohu alayhi vasallam: «Albatta sizlarning amallaringiz vafot qilgan qarindosh-urug‘laringizga ko‘rsatiladi. U(amal)lar yaxshi bo‘lsa, xursand bo‘ladilar. Agar unday bo‘lmasa: “Alloh, ularni bizni hidoyat qilganingdek hidoyat qilmaguningcha vafot ettirmagin”, deyishadi», dedilar” (Imom Ahmad rivoyati). Vallohu a’lam.
O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.
Iymon 
Namoz 
Ro'za 
Zakot 
Haj 
Qur'on 
Islom saboqlari 
Aloqa 
