Rasululloh sollallohu alayhi va sallam “Hayo o'limni va (qabrda) chirishni eslamog'ingizdir”, dedilar. Albatta, o'lim va undan so'ng bo'ladigan holatlarni eslash, insonning gunohdan qaytishiga sababchi bo'ladigan eng kuchli vositalardan biridir.
Imom G'azzoliy rahmatullohi alayh aytadilar: “Ey birodar! Bugun bozorga kelgan mato sening kafaning bo'lmasligini qayerdan ham bilarding!?”
Mashoyixlar aytganlar: “O'limning kelishi aniq. Lekin o'lganda kafan bilan ketishda gumon bor”.
Shuning uchun inson har qadamida o'limga tayyor bo'lmog'i kerak. O'lim qay holatda kelishini kim biladi?
Hadisi sharifda: “Qanday holatda yashagan bo'lsangiz, shunday holatda o'lim keladi”. Ya'ni, kimning hayoti solih amallari bilan bezatilgan bo'lsa, o'limi ham maqtalingan holatda bo'ladi va kimning hayoti gunohlar bilan o'tgan bo'lsa, unga o'lim ham shu holatda yo'liqadi.
"Sharm va hayo” kitobidan
Alloh taolo aytadi: “Kim Allohga taqvo qilsa, U unga (tashvishlardan) chiqish yo‘lini (paydo) qilur”, (Taloq surasi, 2-oyat).
Izoh:
- Ibn Abbos roziyallohu anhu oyati karimaning “chiqish yo‘li” qismini “dunyo va oxiratdagi har turli tashvishlardan uni qutqaradi”, deb tafsir qilganlar.
- Ali ibn Solihga ko‘ra, “chiqish yo‘li” Alloh taoloning o‘sha bandaga rizq berish bilan uni xushnud etishidir.
- Kalbiy oyatni bunday tafsir qiladi: “Kim musibat paytida sabr qilib, Allohdan qo‘rqsa, Parvardigor unga do‘zax otashidan jannat sari bir chiqish yo‘li ko‘rsatadi”.
- Abul Oliya oyatni: “Turli mashaqqat va tashvishlardan chiqish yo‘li”, deya sharhlagan bo‘lsa,
- Rabi’ ibn Haysam: “Odamni siqadigan hamma narsadan unga chiqish yo‘li ko‘rsatadi”, shaklida tafsir qilgan.
- Husayn ibn Fazlga ko‘ra, oyat tafsiri bunday: “Kim farzlarni ado etish borasida Allohdan qo‘rqsa, Alloh unga jazolanishdan qutulish yo‘lini ko‘rsatadi”.