Sayt test holatida ishlamoqda!
13 Noyabr, 2025   |   22 Jumadul avval, 1447

Toshkent shahri
Tong
05:47
Quyosh
07:09
Peshin
12:12
Asr
15:24
Shom
17:09
Xufton
18:25
Bismillah
13 Noyabr, 2025, 22 Jumadul avval, 1447

Maryam Usturlobiya – islom olimasi

14.01.2021   2759   3 min.
Maryam Usturlobiya – islom olimasi

Yulduzlar insoniyat hayotida har doim muhim o'rin tutgan. Dengizchilarga yo'l ko'rsatuvchi, sayyohlarga xarita, musulmon ummatiga qiblani aniqlovchi vositadir yulduzlar. Astronom va geograflar yulduzlar turkumini o'rganishga hayotlarini bag'ishlashadi. Milodiy X asrda Suriyada yashagan musulmon olima Maryam Usturlobiya Ijliya usturlob yasovchi mohir ustalardan biri edi.

Maryamning otasi bag'dodlik mashhur ustaga shogird tushgan muhandis edi. Maryam esa otasidan shu sohaning sir-asrorlarini o'rgandi.

Tarixchi Ibn Nadimning so'ziga ko'ra, Maryam otasi tufayli Bag'dodning usturlob yasovchi mashhur ustasi, astronom Muhammad ibn Abdulloh Nastulusga shogird tushgan (Dodge, Bayard (1970).

Yillar o'tib Maryam ushbu kasbning mohir ustasiga aylandi. Hatto unga “Usturlobiya” (usturlob yasovchi) laqabi berildi va shu nom bilan dunyoga tanildi. Uning ishlari hamadoniylar sulolasining amiri Sayfuddavla (944–967) tomonidan yuqori baholandi va shu sababli Maryam o'z faoliyatini saroyda davom ettirdi (Salim Al-Hassani. “Women᾿s Contribution to Classical Islamic Civilisation)

O'sha davrda soat hali keng ommalashmagani bois olimaning asosiy maqsadi vaqtni aniq ko'rsatadigan usturlob yasash bo'lgan. Maryam necha asrlardan beri qo'llanilayotgan usturlobga o'zgartirishlar kiritib, uni takomillashtirdi. Natijada u yasagan usturlob yordamida osmon jismlarining ufqdagi balandligini o'lchash imkoniyati paydo bo'ldi.

Usturlob qanday asbob?

Usturlobning diametri 15 santimetrdan bir necha metrgacha bo'lishi mumkin. O'rta asr astronomlari uni cho'ntak soatidek yonlarida olib yurishgan. Usturlob – joyning geografik koordinatalarini, vaqt, yulduzlarning chiqish va botish paytlarini aniqlashda, shuningdek, amaliy astronomiyaning boshqa masalalarini hal qilishda ishlatiladigan asbob. U darajalarga bo'lingan doira, chizg'ich va vizirlovchi dioptrdan iborat.

Usturlob haqida arab va lotin tillarida yuzlab asarlar yozilgan. Rassomlar uni asarlarida aks ettirishdi, shoirlar she'rlar bitishdi. Usturlob shohlarga, sultonlarga va yuqori amaldorlarga xos sovg'a sifatida tortiq qilingan. U bir vaqtda ham soat, ham masofa o'lchagich, navigator, hisoblash mashinasi hamda koordinat va trigonometrik amallar uchun ma'lumotnoma vazifasini bajargan. Usturlobdan ming yil davomida olimlar, sayyohlar, savdogarlar, astrologlar, ustoz va talabalar unumli foydalanishdi.

Usturlob yordamida namoz vaqtlari qayd etildi, yil hisoblari yuritildi. Ramazon oyi va qibla yo'nalishi aniqlandi. Shubhasiz, uni tayyorlash ham sharafli kasblardan biri bo'ldi.

Maryam Usturlobiya Islom ummati uchun zarur ishga qo'l urgan olimalardan hisoblanib, uning nomi hanuzgacha tarix sahifalarida yulduzdek porlab turibdi. Jumladan, 1990 yili Genri Holt tomonidan aniqlangan asteroidga “7060 Ijliya” nomi berildi.

Manbalar asosida Munira NIYoZALIYeVA tayyorladi

“Mo'minalar” jurnalining 2020 yil, 5-sonidan

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda

13.11.2025   2374   2 min.
Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda

Islom sivilizatsiyasi markazida “Markaziy Osiyo: umumiy ma’naviy-ma’rifiy meros – umumiy kelajak” mavzusida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda.

Davlatimiz rahbari tashabbusi bilan tashkil etilgan forum xalqaro tashkilotlar, diplomatik korpus, ilmiy va madaniy muassasalar vakillari, shuningdek Markaziy Osiyo mamlakatlari hamda Ozarbayjondan kelgan uch yuz nafarga yaqin olimlar va san’at arboblarini birlashtirdi.

Islom sivilizatsiyasi markazi, Tashqi ishlar vazirligi, O‘zbekiston madaniy merosini o‘rganish, saqlash va ommalashtirish bo‘yicha butunjahon jamiyati (WOSCU), O‘zbekiston Fanlar akademiyasi hamda Markaziy Osiyo xalqaro instituti hamkorligida tashkil etilgan mazkur tadbirda Prezident Shavkat Mirziyoyevning ishtirokchilarga yo‘llagan qutlovi o‘qib eshittirildi. Unda jumladan, bunday deyiladi:

“Bugungi murakkab davrda, dunyoda ziddiyat va mojarolar kuchayib borayotgan bir paytda, tarixdan saboq olish, tinchlik va barqarorlikni asrash, barcha sohalarda ilm va ma’rifatga tayanish, xalqlar o‘rtasida o‘zaro hamjihatlik muhitini mustahkamlash hamda sivilizatsiyalararo muloqotni rivojlantirish — eng dolzarb vazifalarimizdan biri bo‘lib qolmoqda.

Kongress doirasida yangi ilmiy-tadqiqot va ma’rifiy loyihalar ishlab chiqiladi, ular davlatlar o‘rtasidagi hamkorlik hamda ma’naviy-madaniy rishtalarni yanada kuchaytirishga xizmat qiladi, degan umiddaman”.

Kongressning aynan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazida o‘tkazilishi ramziy ahamiyatga ega. Bu noyob majmua mintaqaning uch ming yillik tarixi, Renessans davrlari va Yangi O‘zbekiston taraqqiyotini mujassam etgan.

Kongress boshlanishida ishtirokchilar Islom sivilizatsiyasi markazi muzeyi ekspozitsiyalari bilan tanishdi. Markaz qurilishi va uning ichki mazmuniga bag‘ishlangan hujjatli film namoyish etildi.

Shundan so‘ng davlat idoralari, ilmiy muassasalar va madaniyat arboblari o‘rtasida keng muloqot tashkil etildi. Unda umumiy tarixiy merosni asrash, zamonaviy hamkorlik shakllarini izlash va ma’naviyat g‘oyalarini mustahkamlash masalalari muhokama qilindi.

Bosh mavzulardan biri yoshlar siyosati bo‘ldi. Yoshlarni ma’naviy yetuklik, vatanparvarlik va ijodkorlik ruhida tarbiyalash, ularning jamiyat hayotida faol ishtirokini rag‘batlantirish masalalari borasida fikr-mulohazalar o‘rtaga tashlandi.

Qizg‘in va ko‘tarinki ruhda davom etayotgan kongress mintaqaning tarixiy birligi, madaniy merosi va ma’rifiy salohiyatini yana bir bor namoyon etdi. Taklif etilgan g‘oya va tashabbuslar barqaror taraqqiyot, o‘zaro hurmat va ma’naviy yuksalish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.

Kongress doirasida 15 noyabrga qadar “Yagona o‘tmish – umumiy kelajak”, “Mixxat yozuvidan raqamli arxivlargacha: Markaziy Osiyo kutubxonachiligi istiqbollari”, “Tirik tarix” xalqaro kino forumi hamda “Yoshlar va raqamli davr: qadimiy qo‘lyozmalardan sun’iy intellektgacha” kabi mavzularda sho‘ba yig‘ilishlari bo‘lib o‘tadi.

O‘zbekiston musulmonlari idorasi

Matbuot xizmati

Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda Islom sivilizatsiyasi markazida xalqaro kongress bo‘lib o‘tmoqda
O'zbekiston yangiliklari