Sayt test holatida ishlamoqda!
21 Iyul, 2025   |   26 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:30
Quyosh
05:08
Peshin
12:34
Asr
17:38
Shom
19:55
Xufton
21:25
Bismillah
21 Iyul, 2025, 26 Muharram, 1447

Ilm-fan ro‘za haqida: O‘rta asr musulmon olimlarining siri

19.05.2020   6264   3 min.
Ilm-fan ro‘za haqida: O‘rta asr musulmon olimlarining siri

Olimlar O‘rta asr Sharq musulmon mamlakatlarini, tom ma’noda ilm-fan o‘chog‘i va dunyo tamaddun beshigi sifatida e’tirof etishi barchamizga ma’lum. Tadqiqotchilar musulmon ulamolarning serqirra ijodkor va qomusiy olim bo‘lib yetishish sirlari haqida ko‘plab izlanishlar olib borgan.

Emi Milton, Dauning kolleji katta ilmiy tadqiqotchisi (Kembrij). Miltonning so‘zlariga ko‘ra musulmon olami ilm-fan uyg‘onish davri olimlarining o‘zaro chambarchas bog‘liqlik jihatlari bo‘lgan. Deyarli barchalari o‘xshash odatlar va prinsiplar asosida faoliyat yuritgan.

Jumladan, musulmon olimlarining barchalari asosiy ilhom va motivatsiyani Qur’oni karimdan olishgan. Ular uchun Qur’on yo‘l ko‘rsatuvchi vazifasini bajargan. Shuning bilan birga Qur’on musulmon olimlar uchun ilmiy nuqtayi nazardan, zabt etilmagan cho‘qqi, kashf etilmagan ixtiro, o‘rganilmagan olam uchun eshiklarni ochib beruvchi kalit vazifasini ham bajargan.

Eng qiziqig‘i, musulmon olimlarining barchalarida, kunlik hayot tarzi ham juda o‘xshash bo‘lgan. Deyarli barchalari yil davomida uzliksiz yoki qisqa tanafusili ro‘za tutib yurishgan. Shu sabab ularning miya faoliyati asosiy kuchni organizm ehtiyojlariga emas balki ijodiy, ilmiy ishlarga sarflagan.

Bugungi zamonaviy ilm-fan ham tanaga ortiqcha ozuqa kirishi hamda oshqozon, ichak va boshqa hazmda ishtirok etuvchi a’zolarning (jigar, buyrak, o‘t va boshqalar) uzluksiz faoliyati butun tana, bosh miyani kun davomida faqatgina ovqat hazm qilishga mashg‘ul etib qo‘yishini isbotlagan.

Bu hodisani musulmon ulamolar bundang ming yillar avval anglab yetishganlar. Ular yilda bir bor 30 kun ramazon ro‘zasini tutgach undan keladigan foydani boshqa oylarda ham olishga harakat qilishgan.

Inson tanasi shunday murakkab mexanizmki, unga kerakli meyoriy minimal ozuqa berilsa u o‘zini qayta tiklash xususiyatini kuchaytiradi. Natijada butun jism bor kuchini hazm organlariga ishlatmasdan jismoniy dam oladi. Bu vaqtda esa ruh sokinlashib, miya ortiqcha bosim va stresslarsiz faoliyat yuritadi. Shu orqali olimlar miyaning ko‘plab imkoniyatlaridan foydalanadi.

Musulmon olimlar ro‘za tutganda ham shunchaki och yurmagan, bakli o‘zlarini 3 omilga asosan ihotalagan. Bular:

  • Atrof muhitga munosabatdagi cheklov,
  • Xulq-atvordagi cheklov,
  • Ovqatlanishdagi cheklov.

Mazkur odatdan bugungi kun olimlari ham foydalanib kelmoqda.

Mazkur xulosalarni bugungi kun fan olimlari uzoq tadqiqotlardan so‘ng bildirishgan.

Ammo, ro‘zaning foydalarini bizga bir yarim ming yil avval nozil bo‘lgan Qur’oni karimda Alloh taoloshunday ta’kidlab o‘tgan:

“Ey iymon keltirganlar, oldingi o‘tganlar kabi sizlarga ham ro‘za tutish farz qilindi, shunda taqvodor bo‘lursizlar. U sanoqli kunlardir, sizlardan kim bemor yoki safarda bo‘lsa,  boshqa kunlari sanoqni to‘ldirsin. Qodir bo‘lmagan kishilar zimmasida bir miskin taomicha fidya bordir. Kim ixtiyori bilan yaxshilik qilsa, o‘ziga foydadir. Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun  yaxshidir. Ramazon oyida insonlarga hidoyat bo‘lgan hamda hidoyat va furqonning ochiq bashorati bo‘lib Qur’on tushirilgan. Kim bu oyga yetsa. ro‘za tutsin. Kim bemor yoki safarda bo‘lsa, boshqa kunlari sonini to‘ldirsin. Alloh sizlarga osonlikni istaydi, qiyinchilikni xohlamaydi. Shuning uchun sanoqni mukammal qilinglar va hidoyat qilgani uchun Allohni ulug‘langlar, shoyadki shukr qilsangizlar” (Baqara surasi 183-185-oyatlar).

“Agar bilsangizlar, ro‘za tutishingiz o‘zlaringiz uchun  yaxshidir”!

 

Saidabror Umarov tayyorladi

Ramazon-2020
Boshqa maqolalar

Majburlab erga berish durustmi?

11.07.2025   7460   1 min.
Majburlab erga berish durustmi?

Bismillahir Rohmanir Rohiym

Savol: Ota-onam meni majburlab erga bermoqchi, bola bilan ko‘rishdim va ko‘nglim g‘ash bo‘lib qoldi. Keyin istixora o‘qishni boshladim va baribir ko‘nglim yumshamadi. Uydagilarga tushuntirdim, lekin meni eshitishmayapti. Men qanday yo‘l tutsam bo‘ladi?

Javob: Bismillahir Rohmanir Rohiym. Dinimizda xotin-qizlarni majburlab erga berishdan man qilingan. Zero, nikoh ikki tomonning roziligi bilan tuziladi. Juvon bo‘lsa, u bilan ochiqcha gaplashiladi, bokira bo‘lsa, undan izn so‘raladi. Bokira (rozilik alomatlari bilan) sukut qilsa, bu uning nikohga izn bergani bo‘ladi.

Barcha fiqhiy manbalarimizda kelin va kuyov o‘z roziligini bildirishi (iyjob va qabul) nikohning asosiy rukni ekani bayon qilingan. Kelin-kuyovdan biri nikohga rozi bo‘lmasa, nikoh durust bo‘lmaydi.

Ota-onaning vazifasi esa farzandini boylik, mansab yoki boshqa g‘arazlar sababli ko‘r-ko‘rona uylanish yoki erga tegishga majburlash emas. Balki farzandiga juft bo‘layotgan yigit yo qizning diyonati, xulq-odobiga va kasb-hunariga e’tibor qilishdir.

O‘z o‘rnida turmush qurayotgan farzand ham ota-onasining tavsiyalari o‘rinli bo‘lsa, qabul qilishi, qaysarlik qilmay ularning hayotiy tajribalaridan foydalanishi kerak.

Xotin-qizlarni majburlab erga berish holatlarida Payg‘ambarimiz alayhissalomning ayolga nikoh yo ajralishni tanlash ixtiyorini berganlari ma’lum. Hatto bir holatda qiz kambag‘al yigitni, ota-ona esa boy yigitni tanlaganida, u zot qizning ixtiyorini ustun qo‘yib: 


لم ير للمتحابين مثل النكاح
«Bir-birini yaxshi ko‘rganlar uchun nikohdan yaxshisi yo‘qdir", dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati). Vallohu a’lam"

O‘zbekiston musulmonlari idorasi
Fatvo markazi.