Salmonul xayr (yaxshi Salmon), Bohis a’nil haqiqa (haqiqat izlovchi), Ibn Islom (Islom farzandi), Sohibul kitabayn (ikki kitob sohibi) kabi nomlar bilan maqtaladigan ushbu sahobaning ismi Abu Abdulloh Salmon Forsiy (roziyallohu anhu) edi.
Salmon Forsiy asli Isfahondan bo‘lib, majusiylikka e’tiqod qilardi. Bir kuni u nasorolarning ibodatini ko‘radi va otasiga bu din majusiylikdan yaxshi ekanini aytadi. Shundan so‘ng otasi Salmonni tutqunlikda saqlay boshlaydi. Oxir-oqibat u najot izlab Shomga qochib ketadi. Shomda o‘z davrining rohiblaridan ta’lim oladi. Vaqt o‘tib, rohiblar birin-ketin vafot etishadi. Salmon Forsiy har bir rohibning o‘limidan oldin undan keyin kimga shogird bo‘lishni so‘raydi. Eng oxirgi ustozidan: “Kimni tavsiya qilasiz?” deb so‘raganida u bunday javob beradi: “Bolam, Allohga qasamki, yer yuzida biz tutgan narsa (asl nasroniylik)ni tutuvchi biror kishi qolmadi. Lekin arab yerida payg‘ambar chiqadigan zamon yaqinlashib qoldi. U Ibrohimning dini bilan yuboriladi. So‘ngra o‘z yeridan xurmozorlari bor yurtga hijrat qiladi. Uning maxfiy bo‘lmaydigan alomatlari bor: hadyani qabul qiladi, sadaqani yemaydi. Ikki kuragi orasida nubuvvat muhri bor. Agar imkonini qilsang, o‘sha yurtga bor!”
Salmon Forsiy so‘nggi ustozi aytgan nabiyni topish uchun yo‘lga chiqadi. Yo‘lda qaroqchilar uning mollarini olib qo‘yib, o‘zini vodil qurolik yahudiyga sotib yuboradilar. Yahudiy esa uni yasriblik amakivachchasiga sotadi. Shunday qilib, Salmon taqdir taqozosi bilan Yasribga kelib qoladi. Bu vaqtda Rasululloh (alayhissalom) Makkada edilar. Salmon Forsiy qul bo‘lgani sabab u zot haqlarida eshita olmagan. Rasululloh (alayhissalom) Yasribga kelganlaridan xabar topgan Salmon Forsiy Ammuriyadagi ustozi aytgan gapga muvofiq hadya va sadaqa berib, u kishini sinamoqchi bo‘ladi. U zot hadyani qabul qilib, sadaqani rad etadilar. Keyingi voqea haqida Salmon Forsiy bunday hikoya qilgan: “Rasululloh Baqiyda turganlarida huzurlariga keldim. U zot sahobalaridan birini dafn qilayotgan ekanlar. Yelkalariga ikkita lungini tashlab o‘tirganlarini ko‘rdim. Men u kishiga salom berdim. Keyin ustozim ta’riflagan muhrni ko‘rarmikanman deb, yelkalariga qaray boshladim. Nabiy (alayhissalom) niyatimni angladilar va yelkalaridagi ridoni tushirib yubordilar. Men muhrni ko‘rib, u zotning payg‘ambar ekanini angladim. O‘zimni oyoqlariga tashlab yig‘lay boshladim, boshimdan o‘tganlarni aytib berdim. U zotga qissam yoqdi va sahobalar buni eshitishsa, xursand bo‘lishlarini aytdilar. Men ularga ham aytib berdim. Shunday qilib, musulmon bo‘ldim. Qul ekanligim Badr va Uhud janglarida ishtirok etishimga to‘sqinlik qildi. Bir kuni Rasululloh (alayhissalom): “Xo‘jayining seni ozod qilishi uchun u bilan mukotaba (to‘lov evaziga ozod qilish)ga kelish”, dedilar. Aytganlarini qildim. Rasululloh (alayhissalom) sahobalarini menga yordam berishga chaqirdilar. Alloh meni qullikdan ozod qildi. Musulmon va hur bo‘lib yashadim. Rasululloh bilan Handaq va boshqa janglarda qatnashdim”.
Ushbu jangda handaq qazish fikri aynan Salmon Forsiy (roziyallohu anhu)dan chiqqan. O‘sha kuni ansorlar: “Salmon bizdan”, dedilar. Shunda muhojirlar: “Yo‘q, Salmon bizdan, bu yerga hijrat qilib kelgan”, deyishdi. Payg‘ambar (alayhissalom): “Salmon bizdan – ahli baytdandir”, deya bu bahsga nuqta qo‘ydilar.
Salmon (roziyallohu anhu)ning Ibn Islom deb nomlanishi boisi, zamondoshlari: “Siz kimsiz?” deb so‘rashsa, u zot: “Men Islom farzandiman! Men Odam (alayhissalom)ning farzandlaridanman”, deya javob qaytargan.
Ham Injil, ham Qur’onni to‘liq yod olgani uchun “Ikki Kitob sohibi” nomini olgan. Shuningdek, Ali ibn Abu Tolib (roziyallohu anhu) Salmon Forsiyni “Luqmoni Hakim” deb chaqirganlari ham mashhur.
Manbalarga ko‘ra, Salmon Forsiy Isfahon yaqinidagi Jayyan degan qishloqda, bir ma’lumotda esa Romahurmuz degan joyda tug‘ilgani qayd etiladi (“Mo‘jamul buldon”). Ota-onasi haqida ma’lumot deyarli uchramaydi. Musulmon bo‘lganidan so‘ng Madinada uylangani va ayolining ismi Buqayra ekani aytiladi. “Rasululloh (alayhissalom) Salmon bilan Abu Dardoni birodar qildilar” (Imom Buxoriy).
Bir kuni Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) bunday xushxabar berdilar: “Jannat uch kishiga mushtoq bo‘lib turibdi: Ali, Ammor va Salmonga”.
Salmon Forsiy (roziyallohu anhu) o‘z mehnati bilan biror narsa topsa, go‘sht yoki baliq sotib olar va kasal odamlarni chaqirib, ular bilan birga yer edi.
U zotdan Anas, Ka’b ibn Ujra, Ibn Abbos, Abu Sa’id, Abu Tufayl, Ummu Dardo (roziyallohu anhum) bir qancha buyuk sahobalar, Abu Usmon Nahdiy, Toriq ibn Shihob, Said ibn Vahb, Abdurahmon Naxa’iy kabi tobeinlar hadis rivoyat qilishgan. Imom Buxoriyda 4 ta, Imom Muslimda esa
3 ta hadisi keltiriladi.
Salmon Forsiy Usmon ibn Affon (roziyallohu anhu) davrida hijriy 35-yili Madoinda vafot etgan. Janozasini Ali ibn Abu Tolib o‘qigan. Qabri Bag‘dod yaqinidagi “Salmon tohir” degan mavzedadir.
Manbalar asosida Toshkent
islom instituti o‘qituvchisi
Faxriddin Muhammad NOSIR
tayyorladi.
Har yangi kunning tongini ko‘rganingizda qalbingizni zikr ila to‘ldiring. Iymon zikrlariga quloq tutar ekansiz, borliq Yaratgan Zot sari talpinayotganini his qilasiz. Alloh taolo aytadi: «...Mavjud bo‘lgan barcha narsa hamd bilan Unga tasbeh aytur...»[1]. Balki uyda, balki ko‘chada, qayerda bo‘lsangiz-da, Allohning zikriga shoshiling. Zikrlarni ko‘paytirganingiz sari Allohga bo‘lgan muhabbatingiz ortib boradi, osmonlaru yerning Xoliqi bo‘lgan Alloh taolodek buyuk Zot suyanchig‘ingiz ekanini anglaysiz...
Ushbu misralarni doim yodda tuting:
Gar ersa qalblar Xoliqin zikridin mosuvo,
Alar jasad ichidin joy olgan tosh kabi go‘yo.
Qalbingizni zabonsiz toshga aylantirib qo‘ymang.
Toshda na mehr va na his bor. Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam: “Robbini zikr qiladigan bilan zikrdan yiroqda bo‘lgan kishi xuddi tirik bilan o‘lik kabidir” [2], deganlar.
Yana Nabiy alayhissalom: “Sizlarga amallaringizning eng xayrlisi va Sultoningiz huzurida eng pokiza, darajangizni yuqorilatadigan, sizlar uchun tillo-kumushlarni ehson qilgandan-da, dushmaningizga yo‘liqib, uning boshini tanasidan judo qilishingiz, u ham sizning kallangizni bo‘yningizdan uzib tashlashidan-da yaxshiroq amal qaysi ekanini bildirib qo‘yaymi?!” – dedilar. Sahobalar: ”Ha, ey Allohning Rasuli”, deyishdi. U zot: U Allohning zikridir”,3] dedilar.
Ubayd ibn Umayr aytadilar: “Mo‘minning amal daftaridagi hamd ila tasbeh – u bilan dunyo tog‘laricha tillo sudralib yurishidan xayrlidir”.
Nabiy alayhissalom yana boshqa bir hadisda: «Alloh taoloning fazilat izlab kezib yuruvchi farishtalari bo‘lib, ular zikr aytib o‘tirilgan davralarni izlab yurishadi. Shu asnoda zikr bo‘layotgan davrani topishsa, farishtalar zikr halqasidagilar bilan birgalikda o‘tirishadi va bir-birlarini qanotlari bilan o‘rab olishadi, shu tarzda zikrdagi kishilar bilan dunyo osmonining orasi farishtalar bilan to‘lib ketadi. Zikr halqasidagi kishilar tarqalib ketishsa, farishtalar osmonga ko‘tarilib ketishadi.
Keyin Alloh taolo hammasini bilib turgani holda, ulardan: “Qayerdan keldinglar? – deb so‘raydi. Ular: “Biz yerdagi bandalaring oldidan keldik. Ular Senga tasbeh aytyaptilar, takbir, tahlil aytib, Senga maqtov yo‘llayaptilar va O‘zingdan so‘rashyapti”, deb javob qaytarishadi.
Alloh taolo: “Ular Mendan nimani so‘rayapti?” – deydi. Farishtalar javoban: “Sendan jannatingni so‘rashyapti”, deyishadi. Alloh taolo: “Ular jannatimni ko‘rishganmi?” – deya farishtalardan yana savol so‘raydi. Farishtalar javob berib: “Yo‘q! Ey Yaratgan Zot!” – deyishadi. Alloh subhanahu va taolo yana: “Mabodo ular jannatimni ko‘radigan bo‘lsalar, holat qanday bo‘ladi-ya?” – deydi. Farishtalar: “Ular yana Sendan panoh tilashyapti”, deyishadi. Alloh taolo savol tariqasida: “Nimadan panoh berishimni so‘rashyapti?” – deydi.
Ular: “Jahannamingdan, ey Yaratgan Zot!” – deb javob qaytarishadi. “Ular do‘zaximni ko‘rganmi?” – deb so‘raydi Alloh taolo. Javob qaytarib: “Yo‘q!” – deyishadi ular.
Alloh taolo: “Ular do‘zaximni ko‘rishsa qanday bo‘larkin?” – deydi.
Farishtalar: “Ular yana Sendan mag‘firat qilishingni so‘rashyapti”, deyishadi.
Alloh taolo: “So‘zsiz ularning gunohlarini kechirdim, ularga so‘rovlarini ato etdim va panoh tilagan narsalaridan ularni O‘z panohimga oldim”, deydi.
Farishtalar: “Ey Yaratgan Zot! Ular orasida falonchi, o‘ta xatokor qul ham bor. U o‘tib keta turib ularning oldiga o‘tirib oldi”, deyishadi. Alloh taolo shunday deya marhamat qiladi: “Uni ham kechirdim! Ular hammajlislari badbaxt bo‘lmaydigan kishilardir”, deydi»[4], dedilar.
[1] Isro surasi, 44-oyat.
[2] Imom Muslim rivoyati.
[3] Imom Termiziy rivoyati.
[4] Imom Muslim rivoyati.