Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Iyun, 2025   |   13 Zulhijja, 1446
search icon
Avvalgi sayt
ЎЗ РУ EN AR

Toshkent shahri
Tong
03:05
Quyosh
04:50
Peshin
12:27
Asr
17:37
Shom
19:58
Xufton
21:36
Bismillah
09 Iyun, 2025, 13 Zulhijja, 1446
Avvalgi sayt
#search
 YouTube

Yerni kim ushlab turadi?

07.02.2019   4534   6 min.
Yerni kim ushlab turadi?

Bizga ma’lumki, Yer Quyosh atrofida bir yilda bir marta to‘liq aylanadi. U Quyosh atrofida ellipssimon ravishda harakat qiladi. Ellips – tuxumsimon shaklni anglatadi. Fizika fanida tortishish (gravitatsiya) qonuni degan mavzu bor. Osmon jismlari bir-biri bilan shu qonun asosida muayyan masofada joylashadi.

Tortishish qonunining asosi masofa va massadir. Osmon jismining massasi qanchalik katta bo‘lsa, uning tortishish kuchi massasi kichik jismga nisbatan shuncha katta bo‘ladi. Shuningdek, jismlar orasida masofa qisqargani sari ularning orasidagi tortishish kuchi ham ortib boradi.

Biz Yerning Quyosh atrofidagi harakati yo‘li, orbitasi tuxumsimon shaklda dedik. Ushbu orbitaning ikkita qutbi bor. Quyoshga eng yaqin qutbi va Quyoshdan eng uzoq qutbi. Yer Quyoshga yaqin qutbga kelganda, oradagi masofa juda qisqargani uchun tortishish kuchi ortib ketadi. Mana shu paytda Yerning Quyoshga tortilib, unga qulab tushish ehtimoli bo‘ladi. Agar Yer Quyoshga tortilib ketsa, olimlarning aytishicha, 1 soniya ichida yonib, bug‘lanib ketishi mumkin. Yerdagi tog‘lar bormi, vodiylar bormi, barchasi bug‘lanib ketar ekan. Chunki, Quyoshning yadrosidagi harorat 15-20 million darajani tashkil etadi. Bunday issiqlikda barcha narsa darhol bug‘lanib ketadi. Qolaversa, Quyoshdan ochiq fazoga uchib, otilib turadigan “olovli tillar”, ya’ni protuberanetslarning uzunligi 1 million kilometrdan ortadi.

Xo‘sh, u holda nega Yer shari Quyoshga yaqinlashganda, unga qulab tushmaydi?

Yer aqlsiz narsa. Ammo u o‘zining harakati davomida Quyoshga eng yaqin qutbidan o‘tayotganda, harakatini tezlatadi. Quyoshning tortishish kuchiga teng bo‘lgan markazdan qochish kuchini hosil qilish uchun tezroq harakat qiladi. Natijada, Quyoshga tortilib ketmay, o‘z orbitasidan chiqib ketmay, yo‘lini davom ettiradi.  

Yer shari Quyoshga eng yaqin qutbdan o‘tayotganda, tezligini oshirgan edi. U shu tarzda katta tezlikda Quyoshdan uzoqlashib boradi. Agar u shu tezlikda harakatlanaversa, orbitaning uzoq qutbiga yetib kelganda, Quyosh bilan Yer orasidagi masofa uzoqlashgani, o‘rtadagi tortishish kuchi zaiflashgani va markazdan qochish kuchi o‘rtadagi tortishish kuchidan ustun kelgani uchun Quyoshning tortishish kuchini yengib, uning tizimidan chiqib, uzoq-uzoqlarga ketib qolishi mumkin. Agar Yer Quyoshning tortishish kuchini yengib, uning tizimidan uzoqlashib ketsa, Yer sayyorasidagi harorat mutlaq 0° darajaga tushib ketadi. Bunda harorat −273,15 °C bo‘ladi. Bunday ob-havoda esa hayot tugaydi.

Xo‘sh, u holda nega Yer shari Quyoshning tortishish kuchini yengib, uzoqlarga ketib qolmaydi.

Yer aqlsiz narsa deb aytdik. Ammo u o‘zining harakati davomida Quyoshdan eng uzoq qutbidan o‘tayotganda, harakatini sekinlatadi. Yerning markazdan qochish kuchi Quyoshning tortishish kuchiga teng bo‘lishi uchun sekinroq harakat qiladi. Natijada, Yer Quyosh tizimidan chiqib ketmay, o‘z orbitasidan hech bir tarafga og‘may, yo‘lini davom ettiradi. 

Endi mana bu oyatni diqqat bilan o‘qiylik: 

إِنَّ اللَّهَ يُمْسِكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ أَن تَزُولَا وَلَئِن زَالَتَا إِنْ أَمْسَكَهُمَا مِنْ أَحَدٍ مِّن بَعْدِهِ إِنَّهُ كَانَ حَلِيماً غَفُوراً

 “Albatta, Alloh osmonlaru yerni qulab tushishlaridan ushlab turur. Agar ular qulaydigan bo‘lsalar, Undan o‘zga hech kim ularni ushlab tura olmas. Albatta, U o‘ta halim va o‘ta mag‘firatli bo‘lgan zotdir” (Fotir surasi, 41-oyat).

  • Endi o‘ylab ko‘raylikchi, Yerni Quyoshga tortilib, yonib ketishidan kim saqlaydi?
  • Yerni Quyoshdan uzoqlashib, muzlab qolishidan kim asraydi?
  • Yerni o‘z orbitasida kim muvozanatda ushlaydi?
  • Yer Quyoshga yaqinlashganda, qizib ketmasligi uchun kim uning harakatini tezlashtirib, mo‘tadillashtiradi?
  • Yer Quyoshdan uzoqlashganda, kim uning harakatini sekinlashtiradi? Albatta, Buyuk va Qodir Alloh taoloning O‘zidir!

Alloh taolodan boshqa hech kim, hech bir tashkilot, hech qanday konferensiya qarori, hech bir olim o‘zidagi bor kuch-quvvat va imkoniyatlarini ishga solib, Yerni o‘z joyidan ko‘chirish yoki o‘z joyiga qaytarishga, uning harakatini tezlatish yoki sekinlatishga qancha urinsalar-da, bunga qodir bo‘lolmaydilar! Mutlaqo!  

Faraz qilaylik, Yer sayyorasi Quyoshdan uzoqlashib, uning tortishish kuchini yengib o‘tdi. Bir olim o‘zicha Yerni o‘z orbitasiga qaytarish fikrini o‘rtaga tashladi. Shunda insoniyat qalinligi 5 metr bo‘lgan trillion dona po‘lat arqon tayyorlashi kerak bo‘ladi. Chunki, po‘lat dunyodagi eng qattiq va pishiq moddadir. Bunday arqon 2 million tonna yukni ko‘tara oladi. Qolaversa, har bir arqonning orasidagi masofa besh metr bo‘ladi. Agar bu ishning uddasidan chiqilsa, unda dunyoni ulkan va og‘ir arqonlar egallab, shahar-u o‘rmonlarni va tog‘larni vayron qilib, natijada, hayot tugaydi.  

Azizlar, Alloh taolo Latif va Rohiym Zotdir. U Yer sharini arqonlarsiz, ustunlarsiz ushlab turibdi. Biz mana shu sayyorada yashaymiz, nafas olamiz. Hech qanday po‘lat arqon ham, toqat qilib bo‘lmaydigan issiq harorat-u chidab bo‘lmas sovuq harorat ham bizning yashashimizga to‘sqinlik qilmaydi. Chunki, Alloh taolo Yerni mukarram va aziz bo‘lgan insoniyat uchun qulay va xavf-xatardan xoli qilib yaratgan.

Bizga cheksiz ne’matlarni ato etgan Alloh azza va jallaga hamdu sanolar bo‘lsin!

 

 

Muhammad Rotib Nabulsiyning mav’izalari asosida

Nozimjon Iminjonov tayyorladi

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

30.05.2025   8254   6 min.
“Al-Mavohibul latifa” asarida hadislarni sharhlash uslubi

Muhammad Obid Sindiyning “Al-Mavohibul latifa” asari, albatta, Islom hadisi va fiqh fanini o‘rganishda muhim adabiyotlardan biridir. Uning yoritish uslubi o‘ziga xos va ilmiy tafsirga boydir.

Muhammad Obid Sindiy Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadisni keltirgach, o‘sha hadisni yana qaysi muhaddislar kitobida zikr qilganini quyidagi tartibda beradi: Imom Buxoriy “Jome’us sahih”da, Imom Muslim “Sahih”da, Imom Molik “Muvatto”da, Abu Dovud, Imom Termiziy, Imom Nasoiy, Ibn Moja, Dorqutniy va Bayhaqiylar “Sunan”larida, imom Shofeiy, Ahmad ibn Hanbal, Dorimiy, Bazzor, Abu Ya’lo Musiliylar “Musnad” larida, Tabaroniy uch mo‘jamida va boshqa zikr qilganlarini sanab o‘tadi. So‘ng rivoyatlarning lafzlaridagi farqlarni zikr qiladi. So‘ng hadisning mazmunida bayon qilingan masalaga oid boshqa lafzlar bilan zikr qilingan hadislarni keltirib, u hadislarni sanadlari va roviylarining ahvolini bayon qilib, hadisning darajasini aytadi.

Shuningdek, Abu Hanifa rohimahullohning musnadida kelgan hadis fiqhiy masalaga hujjat bo‘lishi uchun mutobe’ va shohid hadislarni keltirib o‘tadi. Bu bilan alloma Abu Hanifa rohimahulloh rivoyat qilgan hadis zaifmasligini ko‘rsatib bergan. Shuningdek, alloma hadisni sharhlashda yuqorida sanab o‘tilgan narsalarni zikr qilgach, hadis roviysi bo‘lgan sahobiyga to‘xtalib o‘tadi va uning tarjimayi holini qisqacha keltiradi. Hadis sanadidagi har bir roviyga birma-bir to‘xtalib o‘tadi. Hadisdagi g‘arib (kam uchraydigan) lafzlarni sharhlaydi, undan olinadigan fiqhiy masalani bayon qilishga o‘tadi.

“Al-Mavohibul latifa” kitobni ko‘p olimlar maqtagan. Jumladan, “al-Yani’ al-janiy” kitobining muallifi Muhammad ibn Yahyo Taymiy shunday degan: “Ajoyib kitob bo‘lib, u ham faqih, ham muhaddisga ko‘p foyda beradi”[1].

Muhaddis Shayx Muhammad Rashid No‘moniy: “Al-Mavohibul latifa” asarini o‘qib chiqdim. Hech ikkilanmay shuni aytamanki, Ibn Hajarning “Fath” kitobidan keyin hadis sharhlash borasida bunga o‘xshagan boshqa kitob yo‘q”, degan[2].

Hadislarni sharhlash uslubiga qarqalsa, alloma gohida bir hadisni shu darajada uzoq sharhlaydiki, uning sharhini olib alohida kichik bir risola qilsa bo‘ladi. Misol uchun, Haj kitobida kelgan 255-hadisni sharhi 278-betdan boshlanib, 366-betgacha davom etgan. Agar ushbu hadisning sharhini alohida nashr qilinsa, 90-100 betli kichik risola bo‘ladi[3].

“Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning “tongni yorug‘latib bomdodni o‘qishning” savobi buyukroq”, degan so‘zlari bomdodni o‘qish uchun belgilangan vaqtda ikki xil savob borligini bildiradi. Chunki, ismi tafzil bo‘lgan “أفعل” siyg‘asi bir sifatda ikki narsa o‘zaro raqobatlashib, biri ikkinchisidan ustun kelganini bildiradi”[4].

Muallif bu yerda arab tili gramatikasidagi ismi tafzilning ta’rifidan kelib chiqib, hadisda aytilmagan yangi bir ma’noni ya’ni, bomdod uchun ajratilgan vaqtda o‘qiladigan namozga beriladigan savob ikki xil bo‘lishi mumkinlini aytmoqda.

Sindiy hadis sharhlashda gohida e’tiqodiy masalalarga ham keng to‘xtalib o‘tadi. Misol uchun asarning “Iymon” kitobida u olimlar orasida Iymonga berilgan ta’rif borasidagi ixtilofni bayon qilib shunday deydi:

“Iymonning shar’iy ta’rifi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam Allohdan olib kelgan narsani tasdiqlashdir. Iymoning bu ta’rifiga barcha olimlar ittifoq qilgan. Ixtilof esa, til bilan tasdiqlash iymon ta’rifiga kirish kirmasligi borasida bo‘lgan. Aksar muhaqqiq olimlar va Ash’ariy: “Iymon Nabiy sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsani tasdiqlashdan iborat. Tasdiqlash deganda tafsiliy[5] masalalarni tafsiliy, ijmoliy[6] masalalarni ijmoliy tasdiqlash tushuniladi. Rosululloh sollallohu alayhi vasallam olib kelgan narsalarni tasdiqlashda dalili bo‘lishi kerak degan shart yo‘q. Shuning uchun muqallidning iymoni ham iymon hisoblanadi”, deyishgan. Boshqa olimlar esa iymoning ta’rifida: “Iymon til va qalbning ishi, ya’ni qalb bilan tasdiqlab, til bilan iqror qilish”, deyishgan. Ba’zi olimlar: “Aslida dil bilan tasdiqlash kifoya. Til bilan iqror bo‘lish esa, banda bilan Allohning o‘rtasidagi iymonga aloqasi yo‘q. U shar’iy hukmlarni ijro qilish uchun qo‘yilgan shart”, degan. Imom Nasafiy aytadi: “Mana shu gap Abu Hanifadan rivoyat qilingan. Abu Mansur Moturidiy ham shu fikrni ma’qullagan. Ikki rivoyatning sahihrog‘ida aytilishicha Ash’ariy ham shu fikrga borgan”[7].

Muallifning yana bir ajralib turadigan tomoni, u ushbu kitobida boshqa kitoblardan bir narsani naql qilganda faqat o‘zi o‘qigan va kitoblarda uchratgan ma’lumotni keltiradi. U hech qachon kitobda o‘qimay, shayxlardan eshitgan ma’lumotni ushbu asarida zikr qilmaydi. Bir masala borasida ma’lumot berayotganda: “Bu masala borasida men ko‘rgan va mendagi kitoblarda uchratgan ma’lumotim shu” iborasini ishlatib, o‘sha masalani qo‘lidan kelgancha, qodir bo‘lgancha yoritganini aytib o‘tadi. Agar biror manbada uchratmagan bo‘lsa, zikr qilmaydi.

Toshkent islom instituti Tillar kafedrasi

o‘qituvchisi Anvarov Elyorbek

[1] Said Bektosh. Imom faqih muhaddis shayx Muhammad Obid Sindiy. – Bayrut: Doru bashoiri-l-islamiya, 1987. – B. 298.

[2] Sayyid Abdulmajid G‘ovriy. Shayx Muhammad Obid Sindiy va juhuduhu fi hadisin nabaviy.- Bayrut: Dorul irfon, 2015. – B. 36.

[3]“al-Mavohibu-l-latifa” kitobining to‘rtinchi juz 278-366 betlariga qaralsin.

[4] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 2-juz. – B. 175.

[5] Tafsiliy tasdiqlash deganda, Allohning borligi, birligi va Uning sifatlari hamda Allohga iymon keltirish kerak bo‘lgan boshqa barcha narsalarga alohida iymon keltirish tushuniladi.

[6] Ijmoliy tasdiqlash degani masalan qabr azobiga iymon keltirish. Uning tafsilotiga kirmasdan, qabr azobining haqligiga iymon keltirish tushuniladi.

[7] Muhammad Obid Sindiy. al-Mavohibu-l-latifa. – Bayrut: Dorun navodir, 2013. 1-juz. – B. 70.

Hadisi sharif
#logo