O`zbekiston musulmonlari idorasi

Xulqlari Qur’on bo‘lgan zot!

24.11.2018 16767 5 min.

Rabi’ul avval muborak oylardan biridir.. Bu oyda payg‘ambarimiz Muhammad (s.a.v.) tavallud topganlar. Shuning uchun U zotga ummatlik da’vosini qilgan har bir mo‘min-musulmon Rasululloh s.a.vning siyratlarini yana bir bor yaxshilab o‘rganmog‘i, oila a’zolariga o‘rgatmog‘i va muhabbati cheksiz ekanligini so‘zda, amalda ko‘rsatmog‘i lozim.

Rosululloh s.a.v.da barcha yaxshi sifat va go‘zal axloqlar jamlangan edi. Shuning uchun u Zot s.a.v. insonlar uchun namuna bo‘lishga eng haqli edilar. Alloh taolo payg‘ambarimiz s.a.v.ni barcha musulmonlarga namuna qilib yuborgan. Bu haqida Alloh taolo o‘zining kalomi Qur’oni karimning “Ahzob” surasi 21-oyatida bunday e’lon qilgan: “(Ey, iymon keltirganlar) sizlar uchun Alloh va oxirat kunidan umidvor bo‘lgan hamda Allohni ko‘p yod qilgan kishilar uchun Allohning payg‘ambarida go‘zal namuna bordir”.

Har bir musulmon bajarayotgan ishida payg‘ambari s.a.v.dan ibrat olishi lozim. Ibrat olish esa u zotning xulqlariga, so‘zlariga itoat qilishdir. Bu haqida Payg‘ambar s.a.v: “Kimda kim payg‘ambarga itoat etsa, demak u Allohga itoat etibdi”. Itoat qilishda u zotni ko‘rish yoki hamsuhbat bo‘lish shart emas.

Mo‘min bandaning Allohga bo‘lgan muhabbatining isboti uning Payg‘ambar s.a.v.ga ergashishi bilan o‘lchanadi. Payg‘ambar s.a.v.ga ergashish mo‘min bandaga bitmas tuganmas baxtu saodat olib keladi. Oyatda: “…shunda Alloh sizga muhabbat qiladi va sizning gunohlaringizni mag‘firat qiladi”, mo‘min banda uchun Allohning muhabbatidan ham yaxshiroq baxt-saodat bormi? Buning ustiga uning gunohlarini ham mag‘firat qilib tursa!

Hazrati Anas r.a.dan rivoyat qilgan hadisda Payg‘ambar s.a.v. shunday marhamat qildilar: “Sizlardan birortangiz, hattoki men u kishi uchun o‘z otasidan, bolasidan va barcha insonlardan ko‘ra sevimliroq bo‘lmagunimcha, haqiqiy mo‘min bo‘la olmaydi”, dedilar.

Hadisda ota va farzand xossatan zikr etilishi nafsga azizroq va nafs istaklaridan ko‘ra Payg‘ambar s.a.v.ni ko‘proq sevishlik talabini ta’kidlovchi narsa bo‘lib keldi. Bunda kishida solih amallarga, solih zotlarga nisbatan muhabbat paydo bo‘lsa, bilsinki, bu Allohning u bandaga bergan ne’mati. Chunki bu inson o‘zi kasb qilib yetishishi qiyin ish edida.

Umuman olganda kishi o‘zga bir kimsaga muhabbat qo‘yishi uchun mahbubiga nisbatan unga 4 narsa sabab bo‘ladi.

1. Nasabining oliyligi.

2. Hasab ya’ni xulqi atvori.

3. Jamolining go‘zalligi.

4. Kamolotga yetganligi.

Biz e’tibor beradigan narsa shuki, Alloh taolo mazkur 4 sifatni barchasini Payg‘ambar s.a.v.da jamlab qo‘ygan.

1. Nasablarini oliy qilib, o‘sha zamondagi Makkaning eng mansabdorlaridan bo‘lgan Bani Hoshim qabilasidan chiqargan.

2. Xulqlarini oliy qilib, hatto O‘zi Qur’oni karimda: “(Ey, Muhammad s.a.v.) Siz buyuk xulq uzradirsiz”, deb ta’rif bergan.

3. Jamollarini ham husnlarini ham chiroyli qilgan. Aslida husn bilan jamolning o‘rtasida farq bor. Husn shunday narsaki, inson bir qarashda aqlini olib o‘ziga rom qilishlikdir. Keyinchalik ko‘p qarayverish bilan ko‘nikib oxiri bilinmay qoladi. Masalan Yusuf a.s.ning husnlari. Jamol esa, kishi avval ko‘rishda hayratlanadi, keyin unga yaqin yurgan sari muhabbati oshib, oxiri qarab to‘ymaydigan xolatga yetib boraveradi. Payg‘ambar s.a.v.da husn ham jamol ham mujassam edi. Kunlaring birida Payg‘ambar s.a.v.ning ayollari Yusuf a.s. haqlarida gaplashib: “Yusuf a.s. juda ham chiroyli bo‘lganlaridan hatto mahliyo bo‘lib ayollar to‘g‘rayotgan sabzilari qolib qo‘llarini ham kesib yuborganlarini sezmay qolgan ekanlara” deb aytib havasmand bo‘lishibdi. Shunda Payg‘ambar s.a.v. u majlisdan tashqariga chiqib Allohga “Ey Robbim, yuzimdagi pardani mendan ko‘targin!” deb so‘raganlarida Alloh taolo Payg‘ambar s.a.v. yuzlaridagi 40 pardadan birini ko‘tardi. U zot s.a.v. qaytib ichkariga kirishlari bilan Hadicha r.a.ning ko‘zlari tushiboq hushlaridan ketib yiqildilar, chunki Payg‘ambar s.a.v.ning chiroylari aqlini olib qo‘ygan edi. Keyin Alloh yana pardani qaytarib yuzlaridagi chiroyni to‘sib qo‘ydi. Jamol ham berilgan edi. Har qanday odam avval u zotga yo‘liqqanda haybatlaridan qo‘rqardilar, keyin bo‘lsa Payg‘ambar s.a.v.ning yuzlariga qarab to‘ymaydigan bo‘lishgan.

4. Kamolotlari har jihatdan berilgan edi. Ilm-ma’rifatda, taqvoda, ibodatda yetuk edilar. Payg‘ambar s.a.v. purma’no va go‘zal hikmatlar bilan xoslangan edilar. Arab lahjalarini yaxshi bilar va har bir qabila aholisiga ular lahjasida xitob qilar, ularning tillarida so‘zlar edilar.

Payg‘ambar s.a.v. bu dunyoga kelishlari biz ummatlari uchun bir namuna, andoza sifatidadirlar. Hazrati Oisha r.a. aytadilar: “Rosululloh s.a.v.ning xulqlari Qur’on edi”. (Imom Muslim rivoyati).

Go‘yoki Alloh taolo: “Ey Muhammad s.a.v. ummati, siz ham mana payg‘ambaringiz kabi bo‘lsangiz najotga erishasizlar, Qur’onga mana bunday amal qilishingiz kerak. Qur’ondagi xulqlarni yaxshisiga amal qilmoqchi bo‘lsangiz, mana Qur’ondagi odoblarni amalga oshirgan zotni siyrati siz uchun katta dastur, amaliy bajaruvchisi”, degan ma’noda Payg‘ambar s.a.v.ni Qur’oniy xulq bilan yubordi.

Demak, Payg‘ambarimiz Muhammad s.a.v ga ummat bo‘lgan kishilarning xulqlari, odob-axloqlari, yurish-turishlari, so‘zlari, qo‘yinki barcha jihatda U zotga ergashgan bo‘lish kerak. Tilda Rasulullohga iymon keltirib, amalda teskari bo‘lib turish komil mo‘minlik sifatlaridan emas.

O‘tkirxon MAHMUDOV,

“Xoja Buxoriy” o‘rta maxsus islom bilim yurtining

o‘quv ishlari bo‘yicha mudir o‘rinbosari.

O‘MI Matbuot xizmati

Siyrat va islom tarixi

MА`LUMOTNI IJTIMOIY TАRMOQLАRDА ULАSHING

Tabiat ham Sizni halok etmasin

20.06.2025 9638 6 min.

Bismillahir Rohmanir Rohiym.
Alloh taologa bitmas-tuganmas hamdu sanolar bo‘lsin.
Payg‘ambarimizga mukammal va batamom salavotu durudlar bo‘lsin.

Tong sahar to‘rt muchamizning sog‘, oilamiz tinch, tashqarida hech qanday xavfning xatarisiz uyg‘onish biz har doim ham e’tibor beravermaydiganimiz, shukrini ado etishni esimizdan chiqaradiganimiz ne’matlar sirasiga kiradi. Go‘yo asli shunday bo‘lishi kerakdek yashayveramiz. Yana bir tur ne’matlar borki, bizning e’tiborimizdan chetda. Bularga suv, havo kabi biz qadrlamaydigan, lekin bular bo‘lmasa, bir soat ham yashay olmaydigan ehtiyojlarimiz kiradi.

Bu ne’matlarning shukrini ado etmaslik, ya’ni qadriga yetmaslik oqibati nimalarga olib kelishi bugungi kunda namoyon bo‘lyapti. Pala-partish foydalanish sabab Orol dengizining qurishi nafaqat mintaqamizning, balki butun dunyoning muammosiga aylanib ulgurganiga ancha bo‘ldi. Biz uchun tekinga berib qo‘yilgan bu bebaho ne’matni qadrlamaslik orqasidan bugun insoniyat jiddiy muammolar qarshisida turibdi. Alloh taolo O‘zining kalomida berilgan ne’matlarni qadrlashni ta’kidlab, «Yeb-ichinglar, ammo isrof qilmanglar. Chunki U Zot isrof qiluvchilarni sevmas» (A’rof surasi, 31-oyat), deb buyurdi.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam tahorat qilayotgan buyuk sahobalardan biri Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhuning suvni ko‘proq ishlatayotganini ko‘rdilar va unga: «Hoy Sa’d! Bu qanday isrofgarchilik?!» dedilar. Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhu: «Ey Allohning Rasuli! Tahoratda ham isrof bo‘ladimi?» dedi. U Allohning ibodati uchun tahorat qilayotganda suvni sal ko‘proq ishlatish isrof sanalmasa kerak, deb o‘ylagan ekan. Shunda u zot alayhissalom: «Ha, hatto oqib turgan daryoning yoqasida bo‘lsang ham», dedilar.

Biz esa «Suv – tekin» degan tushuncha bilan bir paytlar shaharlarimiz, qishloqlarimiz, mahallalarimizda zilol suvga to‘lib oqqan ariq-anhorlarni quritdik. Borlarini chiqindixonaga aylantirdik. Oqibatda ilgari odamlar bemalol ichavergan ariq suvlari hozir hatto qo‘l yuvishga ham o‘ylanib qolinadigan holga keldi.

Yaqin-yaqingacha poytaxtning shimoli-sharq tomonidan ko‘rinib, bahri dilingizni ochgan, xush kayfiyat bag‘ishlagan purviqor tog‘lar bugun ko‘rinmay qolganiga odamlar endi-endi ahamiyat bera boshlashdi. Daraxtlarning kamayishi, avtoulovlarning ko‘payishi, mavjud yashil hududlar qisqarib, o‘rniga rejasiz qurib tashlanayotgan uy-joy ekologiyaga, ona tabiatga ta’sir qilmay qolmadi. Qalin changli parda ortiga yashiringan tog‘lar xuddi bizni yordamga chaqirayotgan, vaqtida chora ko‘rilmasa, og‘ir oqibatlar yuzaga kelishidan ogohlantirayotgandek go‘yo.

Va achinarlisi bu og‘ir oqibatlar o‘zini ko‘rsata boshladi. 60 yillik tajribaga ega IQAir tashkiloti tomonidan tayyorlangan oxirgi yillik hisobotda qayd etilishicha, havoning ifloslanishi oqibatida bir yilda dunyo bo‘yicha 7 million aholi hayotdan bevaqt ko‘z yummoqda, milliardlab inson nafas yo‘llari kasalliklari hamda boshqa og‘ir dardlarga yo‘liqmoqda. IQAir sayti ma’lumotlariga ko‘ra, 2023 yil yakunlari bo‘yicha tuzilgan reytingga muvofiq, O‘zbekiston 134 davlat orasida 23-o‘rinni band etib turganini juda achinarli. Ro‘yxatdagi havosi eng iflos uchlikni Bangladesh, Pokiston va Hindiston egallagan (iqair.com/ru/world-most-polluted-countries).

Surunkali respirator kasalliklarining dunyo bo‘ylab tarqalishi va bu jarayonlarning asoratlarini o‘rgangan bir guruh britaniyalik olimlar inson o‘limiga sabab bo‘layotgan beshta asosiy omillardan biri nafas olish tizimi kasalliklar ekanini ma’lum qilishdi. Tibbiyot sohasiga oid yangiliklarni yoritadigan «The Lancet» nashri e’lon qilgan maqolada 1990–2019 yillarda nafas yo‘llari kasalliklarining tarqalishi 39,8 foizga, ushbu dardlardan vafot etganlar soni esa 28,5 foizga oshgani aytilgan. Bronxial astma eng ko‘p tarqalayotgan surunkali respirator kasallik sifatida qayd etilgan bo‘lib, nafas yo‘llarining kasallanishi, birinchi navbatda, chekish illati, shuningdek, havoning ifloslanishi hamda sanoat ishlab chiqarishining turli xildagi salbiy oqibatlari sabab yuzaga kelmoqda.

Yurtimizdagi maktablarning birida atrof-muhitni asrab-avaylash hamda boshqa ijtimoiy muammolarni bartaraf etish, ularning oldini olishga bag‘ishlangan tadbirda bir o‘quvchi yigit Ona Yerning odamlarga qilgan murojaatini o‘qib bergan edi. Siz ham bu murojaatga bir e’tibor berib ko‘ring-a:

«Ey odamzod, nimalar qilib qo‘yding, nimalar qilyapsan! To‘xta! Bo‘ldi! Yetar endi. Daraxtlarni kesib, qancha o‘rmonlarni yo‘q qilding, havoni, suvni bulg‘atding. Ko‘lu daryolarni quritding. Juda qizib ketdim. Yaratilganimdan beri bunaqa qizimaganman. Hammayog‘imni yondirib, ilma-teshik qilib tashlading-ku! Yana nima istaysan, odamzot?! Shaharlarda tuproq qolmadi! Hammayoqni toshdek beton bilan qoplab tashlading. Mening sabrim cheksiz emas. Zaxiralarim ham tugab boryapti. Meni asramasang, ertaga o‘zing qiynalasan. O‘zingni bos. To‘xta. Atrofga qara! Aql bilan ish tutib, menga ozgina yordam berib yuborsang, u yog‘iga o‘zimni o‘zim tiklab olaman. Yaxshiyam Alloh menga o‘zimni o‘zim sovutish qobiliyatini bergan. Lekin vaziyat shu zaylda davom etaversa, ya’ni tabiat shu tarzda ifloslantirilaversa, tiklanish qobiliyatim ham ish bermay qo‘yishi mumkin. Avvalgi holga qaytishi dargumonu, lekin vaziyatni yaxshi tomonga o‘zgartirish mumkin. Yaxshi insonlar hali bor bu dunyoda. Hammangiz birlashsangiz, qo‘lingizdan ko‘p narsa keladi, Xudo xohlasa».

O‘smir yigitning bu murojaati har birimizga ko‘zingizni oching, vaqt borida imkoniyatlarni ishga soling, deyayotgandek go‘yo...

Alloh hech bir narsani bekor yaratmagan. Har bir o‘simlikning, har bir jonivorning vazifasi bor. Shuningdek, ularning mavjudligi, yashashi bir-biriga chambarchas bog‘liq. Bu zanjirni uzish mumkin emas. Bordiyu hayvonot yoki nabotot olamining bir vakili yo‘q qilinsa, buning oqibati qachondir baribir sezilishi aniq.

Achchiq haqiqat shuki, bor tabiatdagi, ya’ni atrof-muhitdagi ko‘pgina resurslar yo‘qotib bo‘lingan. Ammo o‘sha narsalarning ko‘pini tiklash, qaytarish mumkin. O‘z navbatida, borini saqlab qolish ham juda muhim. Shunday ekan, Alloh bergan buyuk ne’matlar – suv, tuproq, havo, o‘simliklaru jonivorlarga bo‘lgan munosabatimizni o‘zgartiraylik, azizlar. Zero, bizdan keyingi avlod ham ozod va obod yurtda yashashga haqli.

«Hilol» jurnali 8(65)-sonidan