Qur’oni karim tilovati haqlaridan biri sajda oyatlarini o‘qiganda sajda qilishlik. Bu alohida ibodat hisoblanadi.
عن ابي هريرة رضي الله عنه قال قال رسول الله صلي الله عليه وسلم:إذَا قَرَأَ ابْنُ آدَمَ السَّجْدَةَ وَسَجَدَ اعْتَزَلَ الشَّيْطَانُ يَبْكِي ، فَيَقُولُ : يَا وَيْلَهُ أُمِرَ ابْنُ آدَمَ بِالسُّجُودِ فَسَجَدَ فَلَهُ الْجَنَّةُ ، وَأُمِرْت بِالسُّجُودِ فَأَبَيْت فَلِيَ النَّارُ. رواه مسلم
Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytdilar: “Agar Odam farzandi sajda oyatini o‘qib sajda qilsa, Shayton yig‘lab shunday deydi: “Azob bo‘lsin! Odam farzandi sajdaga buyurilgandi, sajda qildi, unga jannat bo‘ladi. Men sajdaga buyurilgandim, bosh torttim, menga do‘zax bo‘ladi”. (Imom Muslim rivoyati.)
Ulamolar tilovat sajdasiga amr qilinganligiga ijmo’ qilganlar. Bizning hanafiy mazhabimizda ushbu amr vujub uchundir. Ya’ni tilovat sajdasini qilish vojibdir. Bunga hanafiy ulamolar o‘z kitoblarida yetarlicha dalillar keltirganlar.
Lekin Ahmad, Molik, Avzo’iy, Lays va Shofe’iy rohimahullohlar uni mustahab deb aytadilar. Ular Umar ibn Xattob roziyallohu anhuni juma kuni minbarda Nahl surasini qiroat qilib, sajda oyatiga kelganlarida minbardan tushib insonlar bilan sajda qilganliklarini, kelasi juma esa o‘sha surani qiroat qilib, sajda oyatiga kelganlarida: “Ey insonlar! Sajdalardan o‘tamiz. Kim sajda qilsa to‘g‘ri topibdi. Kim sajda qilmasa unga gunoh yo‘qdir”, deb, sajda qilmaganliklarini dalil qiladilar. (Buxoriy rivoyati.)
Umar roziyallohu anhuning “Kim sajda qilsa” degan so‘zlarining ma’nosi “tilovatni eshitgandan keyinoq tezda sajda qilsa” degan ma’noda. Chunki bir rivoyatda: “Alloh taolo bizga sajda qilishni faqatgina o‘zimiz xohlagan vaqtda qilishimizni farz qildi” deb kelgan. Demak ushbu hadis hanafiylarning foydasiga dalil bo‘ladi.
Tilovat sajdalarining adadi va ularning o‘rinlari
Uning adadi jumhur ixtiyor etgan so‘zga ko‘ra o‘n to‘rtadir. Ular quyidagilar:
Shofe’iy mazhabida esa Sod surasining sajdasi mustahab, ta’kidlangan sajdalardan hisoblanmaydi. Haj surasining 77-oyatida esa sajda oyati deydilar.
ثبت في صحيح البخاري عن ابن عباس رضي الله عنهما قال صلَيست مِنْ عَزَائِمِ السُّجُودِ ، وَقَدْ رَأَيْتُ النَّبِي صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّم َ سَجَدَ فِيهَا
Sahihul Buxoriyda Ibn Abbos roziyallohu anhudan qilingan quyidagi rivoyatni dalil qiladilar. U kishi shunday dedilar: “Sod (ning sajdasi) ta’kidlangan sajdalardan emas. Lekin Nabiy sollallohu alayhi vasallamni unda sajda qilganlarini ko‘rdim”.
Ahmad rohimahullohdan ikki rivoyat bor: birinchisi, Shofe’iy rohimahulloh aytganlaridek, ikkinchisi esa ularni o‘n beshta deydilar va Sod surasini sajdasini unga qo‘shadilar. Bu shofe’iylardan Abul Abbos ibn Surayj[1] va Abu Is'hoq Marvaziylarning[2] so‘zidir. Imom Molikdan ham ikki rivoyat mavjud: birinchisi, Imom Shofe’iy aytganlaridek. Ikki rivoyatning mashhurrog‘i o‘n bittadir. Najm, Inshiqoq va Alaq suralari sajdalarini chiqarib yuboradilar.
Hanafiy mazhabimizga ko‘ra, Sod surasining 24-oyati ta’kidlangan sajda oyati hisoblanadi. Haj surasining 77-oyati esa sajda oyati hisoblanmaydi, balki undan namozdagi sajda iroda qilingan. Buyuk alloma bobokalonimiz Abul Barakot Nasafiy ushbu oyat tafsirida bu sajda oyatini namozdagi sajda deb aytganlar.
Ushbu oyatlar sajdalarining o‘rni borasida Fussilat surasidagi sajda oyatining o‘rnidan boshqa aytarli ixtilof mavjud emas. Chunki ulamolar ushbu sajda borasida ixtilof qilganlar. Bir qancha ulamolar sajdani وَهُمْ لَا يَسْأَمُونَoyatio‘qilgandan keyin qiladi deydilar. Bu Abu Hanifa, Shofe’iy, Sa’id ibn Musayyab[3], Muhammad ibn Sirin, Abu Voil, Sufyoni Savriy, Ahmad va Is'hoq ibn Rohavayhlarning[4] tutgan yo‘llari. Boshqalar esa ushbu sajda إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَoyatidan keyin deganlar. Buni Ibn Munzir Umar ibn Xattob roziyallohu anhu, Hasani Basriy, Abdulloh ibn Mas’udning as'hoblari, Ibrohim Naxa’iy, Abu Solih, Talha ibn Musarrif, Zubayd ibn Horis[5], Molik ibn Anas va Lays ibn Sa’dlardan[6] rivoyat qilgan. Bag‘aviy buni “Tahzib”da zikr qilgan.
Naml surasining sajdasi رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِيمِdan keyin qilinadi.
Tilovat sajdasini tahoratli holda va najosatdan pok bo‘lib, qiblaga yuzlanib, avratni to‘sib ado qilinadi. Badanida yoki kiyimida afv miqdoridan ko‘proq najosat bo‘lgan va tahoratsiz bo‘lgan insonga sajda qilish joiz emas.
Jaloliddin Hamroqulov
"Novza" jome’ masjidi imom-xatibi
[1] Ahmad ibn Amr ibn Surayj Abul Abbos Bog‘dodiy. She’rozda qozilik vazifasini bajargan. Va ko‘p asarlar yozgan. Ulardan: “Al-aqsom fi furu’il fiqhish-Shofe’iy”, “Al-vadoe’ linususish sharoe’”, Hijriy 306-yilda ellik yetti yilda vafot etgan.
[2]Ibrohim ibn Ahmad. Abu Zayd Marvaziyning ustozi. Muxtasarul Muzaniyni sharh qilgan. Usul qoidalari va kitoblar ta’lif qilgan. Misrga ko‘chib borib u yerda vafot etgan. 340 h. yil 9-rajabda vafot etganlar va Imom Shofe’iy maqbaralari oldiga dafn qilingan.
[3]Imom Said ibn Musayyab ibn Hazn ibn Abu Vahb Qurashiy Maxzumiy Madaniy, kunyasi Abu Muhammad. Shubhasiz Madina ahlini olimi edi. Hazrati Umar xalifalik davrida tavallud topgan. Ibn Madiniy bu kishi haqida shunday deydilar: “Men tobe’inlar orasida bu kishidan olimroq insonni ko‘rmadim. U kishi meni nazdimda tobe’inlarning eng ulug‘ kishisi”. Hijriy 94-yilda 80 yoshida vafot etgan.
[4]Is'hoq ibn Ibrohim ibn Muxallad Marvaziy. Hijriy 161-yilda tug‘ilgan. Ahmad ibn Hanbalning yaqini, mujtahid, siqa(ishonchli) hofizlardan. Nishopurda yashab, u yerda hijriy 238-yilda vafot etgan.
[5]Abu Abdurahmon Zubayd ibn Horis ibn Amr ibn Ka’b Yomiy Ko‘fiy. Ibodatgo‘y, siqa(ishonchli) sobit insonlardan. Hijriy 122-yilda vafot etgan.
[6]Abul Horis Lays ibn Sa’d ibn Abdurrahmon Misriy. Hijriy 94-yilda tug‘ilgan. Misr diyorining ulug‘ olimi, siqa(ishonchli) muhaddis va mashhur faqihlardan. Amir noibi va qozilar ubilan mashvarat qilardi. Hijriy 175-yilda vafot etgan.
313 ta hayotiy ZIYNAT qoidalari
ni
ULUG‘ USTOZ ULAMOLARIMIZ bayon qilib berganlar:
(2-qism)
101) Saxiylik – boyning ziynati.
102) Ochiqqo‘llik – saxiyning ziynati.
103) Ko‘p yig‘i – xavf va qo‘rqishning ziynati.
104) Ulug‘vorlik – poshsholar ziynati.
105) Minnatni tark qilish – ehsonning ziynati.
106) Halollik – ishning ziynati.
107) Xushu’ – namozning ziynati.
108) Do‘ppi – o‘zbekning ziynati.
109) Bunyodkorlik – mehnatning ziynati.
110) Savod – bilimning ziynati.
111) Ilm – insoniyatning ziynati.
112) Sabr – balo-ofatning ziynati.
113) Donolik – tajribaning ziynati.
114) Mulohazalilik – fikrning ziynati.
115) So‘zda turish – erkakning ziynati.
116) Vaqtga rioya – mas’uliyatning ziynati.
117) Qalb musaffoligi – yaxshi insonning ziynati.
118) Tinchlik – yurtning ziynati.
119) Birdamlik – millatning ziynati.
120) Hur fikr – erkinlikning ziynati.
121) Toat-ibodat – ruhning ziynati.
122) Adolat – davlatning ziynati.
123) Ibrat – o‘tganlar hayotining ziynati.
124) Xotira – inson qadrining ziynati.
125) Qalb yumshoqligi – rahm-shafqatning ziynati.
126) Yaxshi so‘z – zabonning ziynati.
127) Bardosh – sinovlarning ziynati.
128) Quvonch – yurakning ziynati.
129) Qanoat – hayotning ziynati.
130) Hushyorlik – ongning ziynati.
131) Qalb tozaligi – imonning ziynati.
132) Yaxshi niyat – amalning ziynati.
133) Hayotbaxsh so‘z – dilning ziynati.
134) Qanoatlilik – qo‘shnining ziynati.
135) Yo‘lboshchilik – jamoaning ziynati.
136) Tinch uyqu – xotirjamlikning ziynati.
137) Yaxshi uyqu – sog‘lomlikning ziynati.
138) Halol mehnat – dehqonning ziynati.
139) Tashakkur – insoniylikning ziynati.
140) So‘zda tozalik – tilning ziynati.
141) Tarbiya – kelajakning ziynati.
142) Ibratli hayot – avlodning ziynati.
143) Mehr-muhabbat – turmushning ziynati.
144) Hurfikrlilik – zamonaviylikning ziynati.
145) To‘g‘rilik – hukmning ziynati.
146) Salohiyat – yoshlarning ziynati.
147) Quvvat – jasurning ziynati.
148) Harf tanish – bolalikning ziynati.
149) Diqqat – o‘qishning ziynati.
150) Ulug‘ orzu – qalbning ziynati.
151) Bardoshlik – darveshning ziynati.
152) Qaytmaslik – otaning ziynati.
153) Vafodorlik – xotinning ziynati.
154) Qanoatlilik – ko‘ngilning ziynati.
155) Ishonch – oilaviy munosabatlarning ziynati.
156) Hamkorlik – jamiyatning ziynati.
157) Ijodiylik – yoshlarning ziynati.
158) Tiniqlik – keksalarning ziynati.
159) Tiniq fikr – keksaning ziynati.
160) Tarbiya – ota-onaning ziynati.
161) Tuzuk fikr – yoshning ziynati.
162) Haqiqatni aytish – olimning ziynati.
163) Botiniy poklik – zohidning ziynati.
164) Ilojsizlikka chora – mohir ustaning ziynati.
165) Chin dildan ishlash – yaxshi ishchining ziynati.
166) Hurmat – barcha insoniy aloqalarning ziynati.
167) Tuzuk yo‘l – sayohatning ziynati.
168) Tartib – poshshoning ziynati.
169) Tezkorlik – savob izlaguvchining ziynati.
170) Mevadorlik – daraxtning ziynati.
171) Qanot – qushning ziynati.
172) Qanoatli mehnat – ishbilarmonning ziynati.
173) Qahrdorlik – yovuzning ziynati.
174) Umumiylik – insoniyatning ziynati.
175) Go‘zal so‘z – so‘zlashuvning ziynati.
176) Ustoz – ilm yo‘lining ziynati.
177) Savol – bilim olishning ziynati.
178) Xotira – millatning ziynati.
179) Vijdon – inson qalbining ziynati.
180) Yuzdagi nur – taqvoning ziynati.
181) Suvdagi tozalik – hayotning ziynati.
182) Yaxshi niyat – har bir ishning ziynati.
183) Yaxshi do‘st – tanlovning ziynati.
184) Sahar – ibodat vaqtining ziynati.
185) Ilk qadam – bolalikning ziynati.
186) Yaxshi zehn – aqlning ziynati.
187) Suzuvchi bulut – osmonning ziynati.
188) Bedorlik – vatan posbonining ziynati.
189) Vatan – millatning ziynati.
190) Qalb nuri – imonning ziynati.
191) Savob – har bir yaxshi ishning ziynati.
192) Sevgi – qalb muvozanatining ziynati.
193) Tilak – duoning ziynati.
194) O‘zaro tushunish – oilaviy baxtning ziynati.
195) Baxt – shukrning ziynati.
196) Yordam berish – insoniylikning ziynati.
197) Ibratli so‘z – ustozlikning ziynati.
198) Hushyor ko‘z – kuzatuvchanlikning ziynati.
199) Boshqalarni tinglash – hurmatning ziynati.
200) Qariyalar duosi – avlodning ziynati.
(Davomi bor...)
Ibrohimjon domla Inomov