Sayt test holatida ishlamoqda!
28 Dekabr, 2025   |   8 Rajab, 1447

Toshkent shahri
Tong
06:23
Quyosh
07:48
Peshin
12:30
Asr
15:20
Shom
17:05
Xufton
18:24
Bismillah
28 Dekabr, 2025, 8 Rajab, 1447

Domla Ikromcha

13.01.2018   9857   5 min.
Domla Ikromcha

Movarounnahr ulamolari

Muhammad Ikrom ibn Abdussalom Buxoriy XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Buxoroning ko‘zga ko‘ringan ziyolilaridan biri edi. U 1855 yili Buxoroning Galaosiyo tumani Bog‘ikalon qishlog‘ida dunyoga keladi. Boshlang‘ich maktabdan so‘ng 1860-1880 yillari Badalbek madrasasida o‘qiydi. Qozi Abdushukur ibn Abdurasul Buxoriydan tahsil oladi. Muhammad Ikrom Buxoriyni zamondoshlari va undan keyingilar Domla Ikromcha deb atashgan.

Domla Ikromcha Buxoroning Poyi Ostona guzarida yashagan va mudarris, qozi, sudur va muftiy sifatida tanilgan. Zamondoshlari uni: “Buxoro ulamolarining ulug‘i, mudarrislarning ustozi” deyishgan. “Tazkirat ash-shuaro”da Domla Ikromcha Mir Arab madrasasida, “Afzal at-tizkor”da esa “Abdullohxon” madrasasida dars bergani aytilgan. Namanganlik shayxulislom Inoyatulloh Langariy (1836-1899)1, taniqli adib Sadriddin Ayniy (1878-1954)2, O‘rta O‘siyo va Qozog‘iston musulmonlari diniya boshqarmasining raisi, muftiy Eshon Boboxon ibn Abdulmajidxon (1860-1957)3, andijonlik taniqli ulamo Hasanxon Maxdum Vosiliy (1898-1979)4 kabilar Domla Ikromchadan saboq olgan.

Domla Ikromcha 1894-1896 yillari buxorolik mudarris Muhammad Avaz Xo‘jandiy (vafoti 1907 y.) hamrohligida hajga borib qaytadi. Istanbul, Bag‘dod, Sheroz va boshqa shaharlarning o‘sha vaqtdagi taraqqiyotini ko‘rib ta’sirlanadi. Sadriddin Ayniy yozishicha, u Hijoz safaridan qaytishi bilanoq madrasalarda ta’limni isloh etishni yoqlab chiqadi.

1896 yili Buxoroga madinalik olim Shayx Sayyid Muhammad Ali Madaniy (1846-1904) keladi va Buxoroda olti oy turib qoladi. Domla Ikromcha undan hadis ilmi bo‘yicha saboq oladi.

Domla Ikromcha yangi maktablar ochish tarafdori ekani va ularni qo‘llab turgani ma’lum. U kichik o‘g‘li Abdurahmon maxdumni jadid maktabiga o‘qishga beradi. Katta o‘g‘li Habibulloh 32 yoshda bo‘lsa ham, ushbu maktabda o‘qitib oladi. Ba’zilar jadid maktablari yomon deb fatvo berib turgan paytda muftiy Domla Ikromcha ularda o‘qish durust ekanini tasdiqlab, fatvo chiqaradi.

1910 yil 6 avgustda jadid maktabida o‘qiyotgan bolalarni imtihon qilish, maktablarni yopish yoki ochiq qoldirish masalasi ko‘riladi. Buxoroning kattayu kichik aholisi hozir bo‘lgan majlisda Domla Ikromcha mudarris va talabalarga qarata: “Men bu maktabni Islom odobiga butunlay muvofiq deb topdim. Diniy tarbiya bu maktabda eski maktablardagidan ko‘p daraja ustun ekan. Islomiyat nuqtayi nazaridan bu xil maktablarni rivojlantirish lozim deb bilaman...” deya xitob qiladi5.

Shahar ulamolari Domla Ikromchaga ta’na-dashnomlar yog‘diradi. Aslida bunday noroziliklarining sababi Domla Ikromchaning bid’atlarni qoralab yozgan asari edi. Unda bid’atchilar tanqid ostiga olingan edi. Asarning to‘liq nomi “Iyqoz annoimin va i’lom aljohilin” (“G‘ofillarni bedor qilish va johillarni ogohlantirish”) bo‘lib, 1911 yili Buxoroda chop etiladi. Asar katta shov-shuvlarga sabab bo‘ladi. Ba’zilar muallif fikrlariga qarshi chiqsa-da, kitob oddiy odamlar, yoshlar va talabalarga kuchli ta’sir ko‘rsatadi. U xalq orasida “Dar bayoni bid’aoti mashhura” (“Mashhur bid’atlar bayoni”) nomi bilan taniladi va xalqning ko‘zi ochilishiga samarali ta’sir qilib, ma’rifatparvarlarning bid’atlarga qarshi kurashiga yaxshi turtki beradi. Natijada Domla Ikromcha 1912 yili qozilik bahonasi bilan Buxorodan Peshkuga jo‘natiladi. Olim ikki yil Peshku va Qorako‘l tumanlarida qozi bo‘ladi.

1917 yil aprel oyi oxirlarida bir necha mutaassiblar muftiylarga jadid maktablari shar’an “joiz emas”ligi, jadidlar bilan muloqot qilmaslik kerakligi haqidagi fatvoga muhr bostirib olishadi. Domla Ikromcha bunga qarshi chiqadi va qushbegiga norozilik xati yozadi. Qushbegi va qozikalonning aralashuvi bilan hukumat Domla Ikromchani G‘uzor viloyatiga qozilik qilish bahonasida ikkinchi bor surgun qiladi. Shu bilan olimni jarayonlardan uzoqlashtirib, ta’sir kuchini kamaytirmoqchi bo‘lishadi.

1918 yilning mart-aprel oylarida bo‘lgan voqealardan so‘ng Buxoro hukumati Domla Ikromchani hibsga oladi. Olimning uy-joyi musodara etilib, barcha kitob va qo‘lyozmalari yondiriladi.

1920 yili Buxoro Xalq Respublikasi hukumati Domla Ikromchani oilasi bilan birga ozod qiladi. Olim Buxoroga taklif qilinib, adliya vazirligi noziri etib tayinlanadi. 1922 yili o‘lkada shar’iy qozilik mahkamasi tashkil etiladi. Domla Ikromcha mahkamaning birinchi raisi bo‘ladi. Olim 1925 yil, vafotidan bir necha oy oldin nafaqaga chiqadi.

Domla Ikromchaning ibratli hayoti va faoliyatini o‘rganish, har xil bid’at- xurofotlarning kelib chiqish sabablari, uning dinga, milliy-ma’naviy qadriyatlarga zarari bayon etilgan asarini tadqiq va targ‘ib etish dolzarb vazifalarimizdandir.

 

Hamidulloh AMINOV,

tarix fanlari nomzodi

 

 

 

1Abdurahim Muhammadxon o‘g‘li. «Inoyatulloh Langariy». «Hidoyat». 2009, 3-son. 21-b.

2 Hayot Ne’mati Samarqandiy. «Domullo Ikromchai haqgo‘ ki bud?» «Ovozi tojik». 2004 yil, 1 dekabr. 94-son.

3 Shamsiddinxon Boboxonov. «Shayx Ziyovuddinxon ibn Eshon Boboxon». Toshkent, 2001. 22-b.

4 Maxdum Vosiliy. «Marhamat ilhomlari». Toshkent, 2002. 4-b.

5 Sadriddin Ayniy. «Ta’rixi inqilobi fikriy dar Buxoro». Tehron. “Surush”, 1381. 36-b.

Maqolalar
Boshqa maqolalar
Maqolalar

O‘zbekiston xalqiga bayram tabrigi

07.12.2025   11957   5 min.
O‘zbekiston xalqiga bayram tabrigi

Qadrli vatandoshlar!

Siz, azizlarni, ko‘pmillatli butun xalqimizni 8 dekabr – O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi kuni bilan chin qalbimdan samimiy muborakbod etib, barchangizga o‘zimning chuqur hurmatim va ezgu tilaklarimni izhor etaman.

Ushbu qutlug‘ ayyomda barcha huquq va erkinliklarimiz, yurtimizdagi tinchlik va barqarorlik, birlik va hamjihatlik, ortga qaytmas demokratik islohotlarimiz kafolati bo‘lgan Asosiy qonunimizning hayotimizdagi o‘rni va ahamiyatini yanada chuqur his etmoqdamiz.

Hech shubhasiz, xalqimiz siyosiy-huquqiy tafakkuri hamda yuksak xohish-irodasining ifodasi bo‘lgan Konstitutsiyamizda muhrlab qo‘yilgan qoida va tamoyillar Yangi O‘zbekistonni barpo etishda barchamiz uchun beqiyos kuch-g‘ayrat, ishonch va ilhom manbai bo‘lib xizmat qilmoqda.

Bu haqda so‘z yuritganda, avvalo, yanada keng vakolat va mas’uliyatga ega bo‘lgan milliy parlamentimiz hamda ilk marta mahalliy Kengashlar deputatlari orasidan saylangan raislar boshchilik qilayotgan viloyat Kengashlari, jamiyat boshqaruvida o‘rni va nufuzi tobora ortib borayotgan mahalla instituti faoliyati misolida xalq davlat hokimiyatining birdan-bir manbai ekani haqidagi konstitutsiyaviy qoidaning amaliy tasdig‘ini ko‘ramiz.

Ayniqsa, yangi parlamentimiz tomonidan joriy yilda sudlar faoliyati hamda fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlarini kuchaytirishga oid qonunlar hamda yurtimizda do‘stlik, hamjihatlik muhitini mustahkamlash, inklyuziv jamiyat, yoshlar, xotin-qizlar masalalari, kam ta’minlangan insonlar manfaatlarini himoya qilish, kambag‘allikni qisqartirish, milliy qadriyatlarimizni asrab-avaylash bo‘yicha ko‘plab muhim qarorlar qabul qilinganini ta’kidlash lozim.

Mahalliy kengashlar ham o‘z hududlaridagi dolzarb ijtimoiy muammolarni hal etish bo‘yicha faol ish olib bormoqda. Ular tomonidan o‘tgan davrda 25 mingdan ziyod masala muhokama qilinib, tegishli qarorlar qabul qilingani, mansabdor shaxslarga 14 mingga yaqin deputatlik so‘rovlari yuborilgani ham shundan dalolat beradi.

Vakillik organlarini chinakam xalq minbari, xalq ovoziga aylantirishga qaratilgan islohotlarimizning davomi sifatida 2026 yilning 1 yanvaridan tuman va shaharlarda ham hokim va Kengash raislari vazifalarini alohida ajratish bo‘yicha tegishli chora-tadbirlarni amalga oshiramiz.

Bir so‘z bilan aytganda, xalq hokimiyatchiligi, vakillik demokratiyasi, Konstitutsiya va qonun ustuvorligi kabi konstitutsiyaviy prinsiplarga bundan buyon ham sodiq qolib, ushbu yo‘nalishdagi islohotlarimizni yanada qat’iy davom ettiramiz.

Hurmatli do‘stlar!

Ma’lumki, so‘nggi yillarda mamlakatimizda inson qadri, aholining huquq va manfaatlarini ta’minlash har qachongidan ham muhim ahamiyat kasb etmoqda. “Konstitutsiya – inson qadri, erkinlik, tenglik va adolat garovi!” degan ezgu g‘oya asosida o‘tkazilayotgan bu yilgi bayram tadbirlari orqali shu yo‘lda erishgan yutuqlarimiz chuqur tahlil qilinib, yangi va dolzarb vazifalar belgilab olinmoqda.

Keyingi vaqtda barcha soha va tarmoqlarda qo‘lga kiritayotgan natijalarimizga shu nuqtayi nazardan baho berar ekanmiz, ularning zamirida, eng avvalo, insonparvarlik va xalqparvarlik tamoyillari mujassam ekanini va ular o‘z samarasini berayotganini alohida qayd etish o‘rinlidir. Misollarga murojaat qiladigan bo‘lsak, joriy yilda aholi jon boshiga daromad 3 ming 500 dollarni tashkil etgani, maktabgacha ta’limda qamrov 78 foiz, oliy ta’limda esa 42 foizga yetgani, odamlarimizning o‘rtacha umr ko‘rish darajasi 73,8 yoshdan75,1 yoshga uzaygani va boshqa raqamlarni keltirish mumkin.

Konstitutsiyamizga asosan davlat zimmasiga yuklatilgan ijtimoiy majburiyatlarni bajarish hamda yurtimizda ijtimoiy davlat barpo etish borasida ham ulkan ishlar amalga oshirilmoqda. Xususan, 1 million nafardan ziyod fuqaro kambag‘allikdan chiqarildi, kambag‘allik darajasi 6,6 foizga tushirildi.

Iqtisodiyotni barqaror rivojlantirish, xalqimiz uchun munosib turmush darajasini ta’minlash, mustahkam huquqiy tizim va ochiq jamiyat barpo etish yo‘lidagi keng ko‘lamli islohotlarimiz dunyo jamoatchiligi tomonidan e’tirof etilmoqda.

Masalan, 2025 yilda Barqaror rivojlanish maqsadlari indeksida O‘zbekiston 19 pog‘ona yuqori ko‘tarilib, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo mintaqasida eng jadal rivojlanayotgan mamlakat sifatida qayd etildi. Global innovatsiya indeksida yurtimiz Markaziy va Janubiy Osiyo mamlakatlari bo‘yicha kuchli uchlikdan joy oldi. “S&P”, “Fitch” va “Moody's” kabi nufuzli xalqaro agentliklar tomonidan O‘zbekistonning suveren kredit reytingi oshirildi.

Nufuzli xalqaro anjuman – YUNЕSKO Bosh konferensiyasi so‘nggi 40 yil davomida birinchi marta Parijdan tashqarida, ya’ni, Samarqandda muvaffaqiyatli o‘tkazilgani ham jahon hamjamiyati tomonidan muhim voqea sifatida e’tirof etilmoqda.

Aziz va muhtaram yurtdoshlar!

Islohotlarimiz hal qiluvchi bosqichga kirayotgan bugungi kunda biz Konstitutsiyamizning har bir normasini davlat va jamiyat hayotida amaliy faoliyat mezoniga aylantirishimiz zarur. Ayniqsa, yoshlarimizga Asosiy qonunimizning mazmun-mohiyatini chuqur o‘rgatish, ularni konstitutsiyaviy qadriyatlar asosida yuksak ongli va vatanparvar fuqarolar, siyosiy tafakkur va huquqiy madaniyat egalari etib tarbiyalash oldimizda turgan g‘oyat muhim vazifadir.

Faqat Konstitutsiya va qonunlarimizga chuqur hurmat, puxta huquqiy bilim va amaliy tajriba asosidagina biz davlat va jamiyat boshqaruvida faol ishtirok etib, Vatan va xalq oldidagi farzandlik burchimizni sharaf bilan ado eta olamiz. Shundagina Bosh qomusimizning hayotbaxsh kuchi, bunyodkorlik salohiyati amalda yanada yorqin namoyon bo‘ladi.

Barchamiz uchun milliy mustaqilligimiz, g‘urur va iftixorimiz timsoli bo‘lgan Konstitutsiyamiz sharaflanadigan ushbu quvonchli ayyom munosabati bilan sizlarni yana bir bor chin dildan tabriklayman.

Siz, aziz yurtdoshlarimga sihat-salomatlik, baxt va omad, oilalaringizga tinchlik-totuvlik va farovonlik tilayman.

Konstitutsiyamiz va barcha yutuqlarimizning ijodkori bo‘lgan mard va olijanob xalqimiz doimo omon bo‘lsin!

 

Shavkat Mirziyoyev,

O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti

MAQOLA