Sa’d ibn Hishom ibn Omir (roziyallohu anhu) aytadi: “Oisha (roziyallohu anho)ning oldiga borib, “Ey mo‘minlar onasi, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning xulqlari haqida gapirib bering”, dedim”. U: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning xulqi Qur’on edi”, dedi… (Imom Ahmad rivoyati).

Hadisda “xulqi Qur’on edi”, deb tarjima qilingan qismida Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) Qur’onda madh etilgan sifatlar bilan xulqlangani va qaytarilgan amallardan saqlangani ifodalanmoqda. Shuningdek, Qur’oni karimning hukmlariga rioya etish, uning had-chegaralarida to‘xtash, ma’nolari haqida o‘ylash va chiroyli tilovat qilish ham tushuniladi. Manbalarda keltirilishicha, “Qur’on”, so‘zidan Qur’oni karimdagi Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam)ga maqtov aytilgan oyatlar iroda qilingan. Bunga: “Albatta, Siz buyuk xulq uzradirsiz!” (Qalam surasi, 4-oyat), “Ular savodsiz elchiga – ismi o‘zlaridagi Tavrot va Injilda yozilgan payg‘ambarga (Muhammadga) ergashadilar” (A’rof surasi, 157-oyat) kabi oyatlarni misol qilish mumkin. Baro ibn Ozib (roziyallohu anhu) aytadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) insonlar orasida yuzlari eng chiroyli, xulqlari eng go‘zal zotdir” (Imom Musli rivoyati). Abu Hurayra (roziyallohu anhu) esa: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)dan chiroyliroq biror narsani ko‘rmadim. Go‘yoki quyosh u zotning yuzlaridan chiqadi”, degan. Ka’b ibn Molik (roziyallohu anhu) aytadi: “Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning yuzlari nur sochadi. Go‘yoki yuzlari oyning bir bo‘lagi”.

Sayyidimiz Muhammad (alayhissalom) go‘zal xulq sohibi, komil inson, barchaga namuna edilar. Alloh taolo bunday marhamat qiladi: “(Ey imon keltirganlar!) Sizlar uchun – Alloh va oxirat kunidan umidvor bo‘lgan hamda Allohni ko‘p yod qilgan kishilar uchun Allohning payg‘ambarida go‘zal namuna bordir” (Ahzob surasi, 21-oyat).

Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) to‘g‘ri so‘z va omonotdor edilar. Payg‘ambarlik kelishidan oldin ham Quroyshliklar orasida “Sodiqul amin (to‘g‘ri so‘z, ishonchli inson)” nomi bilan mashhur edilar. Ular o‘zaro nizolashib qolishsa, Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ni hakam etib tayinlashib: “U omonotdor, xiyonat qilmaydi”, deyishardi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ga payg‘ambarlik kelganidan keyin qilingan da’vatning birinchisi omonotdorlik bo‘ldi. Nabiy (alayhissalom) so‘z, amal, ibodat, a’zolarni gunohdan saqlash va va’dalarga xilof qilmaslik kabilarda omonotdorlikni talab qildilar. Shuningdek, Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) to‘g‘ri so‘zlikda ham namuna edilar. U zotdagi bu sifatni Alloh taolo bunday madh etadi: “Rostlikni keltirgan zot (Muhammad) va uni tasdiq etganlar (mo‘minlar) – aynan o‘shalar taqvoli zotlardir” (Zumar, 33).

 Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) ahli-oilasiga yaxshilik qiluvchilarning ulug‘i edilar. U zot hadisda bunday deganlar: “Sizlarning yaxshilaringiz ahliga yaxshilik qiluvchilaringizdir. Men ahliga yaxshilik qiluvchiroqman” (Imom Termiziy rivoyati). Nabiy (alayhissalom) ahliga xushmuomalali, mehribon, edilar. Har ishda ularga yordam berib, lutf ko‘rsatardilar. Ayollari bilan hazil-mutoyiba ham qilardilar. Oisha (roziyallohu anho) onamizni “Ey Humayro”, deb chaqirardilar. Ba’zida esa “Ey ansorlarning qizi” yoki “Ey Oish” derdilar. 

Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) bolalarni juda yaxshi ko‘rardilar. Ko‘chadan o‘tayotib bolalarga salom berar, ba’zida esa ular bilan o‘ynardilar. Namoz o‘qiyotganda bolalarning yig‘i ovozi eshitilsa, onasiga qiyin bo‘lmasligi uchun ibodatni tezroq yakunlashga harakat qilardilar. Nabiralari – Imom Hasan va Husayn (roziyallohu anhumo)larni muborak yelkalariga ko‘tarib olardilar. Bir kuni Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam) ikki nabiralarini o‘pdilar. U zotning yonlarida Aqro ibn Hobis bor edi. U: “Mening o‘nta bolam bor. Lekin, ularni birortasini o‘pmaganman”, dedi. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam) unga qarab: “Kim Rahim qilmasa, unga ham rahim qilinmaydi”, dedilar (Imom Muslim rivoyati).

Sarvari koinot bo‘lmish zot xodimlariga ham juda mehribon va tavozelik edilar. Hayotlari mobaynida birorta xodimlarini urmaganlar, hatto ularga ovozlarini ko‘tarmaganlar. Anas ibn Molik (roziyallohu anhu) aytadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam)ga o‘n yil xizmat qildim. Allohga qasamki, u zot biror marta uf demaganlar. “Nima uchun bunday qilding”, “Bunday qilsang bo‘lmasmidi”, deb aytmaganlar” (Imom Buxoriy va Muslim rivoyati). Alloh taolo tavozeli bo‘lishga va kibr qilmaslikka buyuradi: “Odamlarga (kibrlanib) yuzingni burishtirmagin va yerda kerilib yurmagin! Chunki Alloh barcha kibrli, maqtanchoq kimsalarni suymas” (Luqmon surasi, 18-oyat). Nabiy (sollallohu alayhi va sallam): “Tavoze bandani darajasini ziyoda qiladi. Shuning uchun, tavozeli bo‘linglar! Alloh taolo darjangizni ko‘taradi”, dedilar (Kanzul ummol).

Olamlarga rahmat bo‘lgan payg‘ambarimiz (alayhissalom) dunyoda eng zohid va qanoatli inson edilar. Vaholanki, Alloh taolo Payg‘ambarimiz (sollallohu alayhi va sallam)ga dunyodagi barcha narsalarni ixtiyorini bergan edi. Lekin, u zot oxirat hayotini tanladilar. Butun hayotlari mobaynida, ochlikni ketkazish uchungina xurmo va arpa tanovul qilib, suv ichardilar. Har tun och holda uxlardilar. Ochlik hissining kuchli ekanidan qorinlariga tosh bog‘lab yurardilar. Ortiqcha bir dirham pul bilan tun o‘tkazmasdilar. Yonlarida ehtiyojdan ortiqcha narsa bo‘lsa, uni muhtoj odamga bermaguncha uyga kirmasdilar. Qur’oni karimda bunday marhamat qilinadi: “Biror narsani (muhtojlarga xolis) ehson qilsangiz, bas, (Alloh) uning o‘rnini to‘ldirur. U rizqlantiruvchilarning yaxshisidir” (Saba’ surasi, 39-oyat).

Oisha (roziyallohu anhi)dan rivoyat qilinadi: “Nabiy (sollallohu alayhi va sallam) tunda turib, ibodat qilardilar hatto oyoqlari yorilib ketardi. “Yo Rasululloh, nima uchun bunday qilasiz? Alloh taolo sizning avvalgiyu, keyingi gunohlaringizni kechirgan-ku”, desam. Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam): “Shukr qiluvchi banda bo‘lmaymi?” deydilar” (Imom Buxoriy rivoyati). 

Rasululloh (sollallohu alayhi va sallam)ning sabrli va halim bo‘lishlari,  afv etishda o‘rnakliklariga Alloh taoloning ilohiy buyrug‘i bor edi: “Afvni (qabul qilib) oling, yaxshilikka buyuring, johillardan esa yuz o‘giring!” (A’rof surasi, 199-oyat). Boshqa oyatda bunday marhamat qilinadi: “Bas, (ey Muhammad!) Siz ham matonatli payg‘ambarlar sabr qilganlaridek sabr qiling…” (Ahqof surasi, 35-oyat). 

Manbalar asosida

Bahriddin JO‘RABЕK O‘G‘LI

tayyorladi.