بسم الله الرحمن الرحيم
Muhtaram azizlar! Musulmonlar taqvimining birinchi oyi bo‘lmish Muharram oyi Alloh taolo hurmatli qilgan muqaddas to‘rt oyning biri bo‘lib, uning o‘ninchi kuni ya’ni, Ashuro kuni alohida fazilatga egadir. Bu kunning fazilatini mashhurligidan xalqimiz Muharram oyini Ashir oyi, deb nomlaydi.
Muharram oyining o‘ninchi kunini Ashuro deb nomlanishi Islom dini bilan bog‘lik ekanligi haqida alloma Qozi Iyoz rahmatullohi alayh o‘zlarining “Mashoriqul anvor” asarlarida bayon qilib, johiliyat kishilarining tilida “fo’ulo” vazni ishlatilmagan, deydilar.
Insoniyat tarixida Ashuro kunida bir qancha muhim voqealar sodir bo‘lganligi haqida manbalarda bayon qilingan. Jumladan, vatandoshimiz Abu Lays Samarqandiy rahmatullohi alayh o‘zlarining “Tanbihul g‘ofiliyn” nomli kitoblarida Ikrima roziyallohu anhudan rivoyat qilib aytadilar: “Ashuro kuni - Odam a.s.ning tavbalari qabul qilingan, Nuh a.s. kemadan tushgan va buning shukronasiga ro‘za tutgan, Fir’avn g‘arq etilib, Bani Isroilga dengiz yorilgan va shuning uchun ular ro‘za tutishgan kundir. Agar sen ham o‘sha kuni ro‘za tuta olsang, tutgin”.
Ashuro kuni johiliyat arablari orasida ham e’tiborli kun sanalar edi. Oisha r.a.dan rivoyat qilingan hadisda shunday deyilgan:
عَنْ عَائشةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهَا قَالَتْ : كَانَتْ قُرَيْشٌ تَصُومُ عَاشُورَاَء في الْجَاهليةِ وَكَانَ رَسُولُ الله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَمْ يَصُومُهُ فَلَمَّا هَاجَرَ إِلى الْمَدِينةِ صَامَهُ وَأَمَرَ بِصيامِهِ فَلَمَّا فُرِضَ شَهْرُ رَمَضانَ
قَالَ مَنْ شَاءَ صَامَهُ وَمَنْ شَاءَ تَرَكَهُ . رواه الشيخان
ya’ni: “Quraysh qabilasidagilar johiliyatda Ashuro kuni ro‘za tutar edilar. Rasululloh s.a.v. ham shu kuni ro‘za tutardilar. Madinaga hijrat qilganlarida ham shu kuni ro‘za tutar, sahobalarni ham ro‘za tutishga buyurar edilar. Ramazon ro‘zasi farz qilingach, - xohlagan kishi Ashuro kuni ro‘zasini tutsin, xohlagan kishi tark etsin, - dedilar. (Buxoriy va Muslim rivoyati).
Ashuro kuni nafl ro‘za tutishlik sunnat amal hisoblanib, Ibn Abbos roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda bu haqda shunday deyiladi:
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، رضى الله عنهما أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم قَدِمَ الْمَدِينَةَ فَوَجَدَ الْيَهُودَ صِيَامًا يَوْمَ عَاشُورَاءَ فَقَالَ لَهُمْ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم"مَا هَذَا الْيَوْمُ الَّذِي تَصُومُونَهُ". فَقَالُوا هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ أَنْجَى اللَّهُ فِيهِ مُوسَى وَقَوْمَهُ وَغَرَّقَ فِرْعَوْنَ وَقَوْمَهُ فَصَامَهُ مُوسَى شُكْرًا فَنَحْنُ نَصُومُهُ. فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم "فَنَحْنُ أَحَقُّ وَأَوْلَى بِمُوسَى مِنْكُمْ". فَصَامَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم وَأَمَرَ بِصِيَامِهِ . رواه الشيخان
ya’ni: Abdulloh ibn Abbos r.a.dan rivoyat qilinadi, Rasululloh s.a.v. Madinai Munavvaraga kelganlarida u yerdagi yahudiylarni Ashuro kuni ro‘za tutayotganlarini ko‘rdilar va: “Sizlar ro‘za tutayotgan bu kun qanday kun?” – deb so‘radilar. Ular: Bu - ulug‘ kun. Bu kunda Alloh taolo Muso a.v. va uning qavmiga najot berib, Fir’avn va uning qavmini g‘arq etgandir. Shuning uchun Muso a.s. bu kunning shukronasiga ro‘za tutganlar. Shu sababli biz ham ro‘za tutmoqdamiz, deb javob berdilar. Shunda Rasululloh s.a.v.: “Sizlardan ko‘ra Biz Muso a.v.ga haqliroqmiz, dedilar va shu kuni ro‘za tutdilar, boshqalarni ham ro‘za tutishga buyurdilar.
Mazkur hadisdan quyidagicha xulosa qilish mumkinki, qaysi bir kishi biror ulug‘ ne’matga musharraf bo‘lsa, uning shukronasiga hech bo‘lmasa bir kun nafl ro‘za tutmog‘i maqsadga muvofiqdir. Zero, Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi vasallam haftaning har dushanba kuni nafl ro‘za tutar, sahobalar buning sababini so‘raganlarida, U zot: “Men shu kunda tug‘ilganman va shu kuni payg‘ambar bo‘lganman, - deb javob berganlar. Alhamdulilloh, bizning jonajon vatanimiz ham mustabid tuzum iskanjasidan ozod bo‘lganiga chorak asr bo‘ldi. Shunday ekan, bu ulug‘ bayramni har qancha ibodat va shukrona bilan qarshi olsak, shuncha ozdir.
Aziz birodarlar! Ashuro kunining ro‘zasi alohida fazilatga egadir. Bu haqda quyidagi hadisda bayon etilgan:
عَنْ أَبيِ قَتَادَةَ قَالَ مَرْفُوعًا: صِيَامُ يَوْمِ عَرَفَةَ أحْتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السنَةَ الَّتِي قَبْلَهُ وَالسنةَ الَّتِي بَعْدَهُ وَصِيَامُ يَوْمِ عَاشُوراءَ أحتَسِبُ عَلَى اللهِ أَنْ يُكَفِّرَ السنةَ الَّتِي قَبْلَهُ (رواه مسلم
ya’ni: Abu Qatoda r.a.dan rivoyat qilinadi, u kishi Rasululloh s.a.v.dan rivoyat qilib aytadilarki: “Arafa kunining ro‘zasini Alloh taolodan o‘tgan yil va kelasi yilning gunohlariga kafforat qilishini umid qilaman. Ashuro kunining ro‘zasini o‘tgan bir yillik gunohlarga kafforat qilishini umid qilaman”. (Muslim rivoyati).
Payg‘ambar sollallohu alayhi vasallamning ahli kitoblarga muvofiq kelib qolgan amallarni ularga xilof tarzda ado etish odatlari bor edi. Ashuro kuni ro‘zasini tutish borasida ham U zot sollallohu alayhi vasallam mana shu odatlariga amal qilishni istaganlar. Buning dalili quyidagi hadisda bayon etilgan:
عن عبد الله بن عباس ـ رضي الله عنهما ـ قال: حين صام رسول الله صلى الله عليه وسلم يوم عاشوراء وأمر بصيامه قالوا : يا رسول الله إنه يوم تعظمه اليهود والنصارى! فقال رسول الله صلى الله عليه وسلم : فإذا كان العام المقبل ـ إن شاء الله ـ صمنا اليوم التاسع .قال : فلم يأت العام المقبل حتى توفي رسول الله صلى الله عليه وسلم. (رواه مسلم
ya’ni: Abdulloh ibn Abbos r.a. rivoyat qilib aytadilar: Rasululloh s.a.v. Ashuro kuni ro‘zasini tutib, odamlarni ham shu kunning ro‘zasini tutishga buyurganlarida, sahobalar: Yo, Rasululloh! Bu kun yahudiy va nasorolar ulug‘laydigan kun-ku! – deyishdi. Shunda Rasululloh s.a.v.: “Kelasi yil - Alloh xohlasa – to‘qqizinchi kuni ham tutamiz”, - dedilar. Ammo, kelasi yil kelmasidan Rasululloh s.a.v. vafot etdilar. (Muslim rivoyati).
Ulamolarimiz Rasululloh sollallohu alayhi vasallamning ushbu niyatlariga e’tiboran, Ashuro kuniga qo‘shib bir kun oldingi yoki bir kun keyingi kunda ham ro‘za tutmoq afzal deydilar.
Bundan tashqari Ashuro kunining fazilati borasida quyidagi rivoyat ham mavjudki:
يروى عن إبراهيم بن محمد بن المنتشر، عن أبيه أنه قال: بَلَغَنَا أَنَّهُ مَنْ وَسَّعَ عَلَى أَهْلِهِ يَوْمَ عَاشُورَاءَ وَسَّعَ اللهُ عَلَيْهِ سَائِرَ سَنَتِهِ، قال سفيان بن عيينة: جربناه منذ ستين عاما فوجدناه صحيحا
ya’ni: Ibrohim ibn Muhammad ibn al-Muntashirdan, u kishi otasidan rivoyat qilib aytadiki: Bizga kelgan xabarga ko‘ra, kim Ashuro kuni oila ahliga kengchilik qilib bersa, Alloh taolo unga yil davomida kengchilik qilib qo‘yadi. Sufyon ibn Uyayna aytadilar: Biz bu xabarni oltmish yildan beri tajriba qilamiz va uning to‘g‘riligini topganmiz.
Darhaqiqat, inson o‘z ahli oilasiga har qancha kengchilik qilib bersa yarashadi. Ayniqsa, fazilatli ayyomlar va shodiyona kunlari bunga alohida e’tibor qaratilishi maqsadga muvofiq. Zero, hadisi sharifda marhamat qilingan:
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرة رَضِي اللهُ عَنْهُ قَالَ : قَالَ رَسُول الله - صلى الله عليه وسلم - : «دِينَارٌ أنْفَقْتَهُ في سَبيلِ اللهِ ، وَدِينار أنْفَقْتَهُ في رَقَبَةٍ ، وَدِينارٌ تَصَدَّقْتَ بِهِ عَلَى مِسْكِينٍ ، وَدِينَارٌ أنْفَقْتَهُ عَلَى أهْلِكَ ، أعْظَمُهَا أجْراً الَّذِي أنْفَقْتَهُ عَلَى أهْلِكَ». (رواه مسلم
ya’ni: Abu Hurayra (r.a.)dan rivoyat qilinadi, Rasululloh (s.a.v.) dedilar: “Alloh yo‘lida qilgan bir dinor infoqing, qul ozod etish uchun qilgan bir dinor infoqing, miskinga qilgan bir dinor sadaqang va ahlinga qilgan bir dinor nafaqang, bularning ichida savobi eng ulug‘i ahlingga qilgan nafaqangdir”. (Muslim rivoyati).
Alloh taolo ushbu fazilatli kunlarda qiladigan barcha ezgu amallarimizni dargohida qabul aylab, O‘zining huzuridan ulkan ajru savoblar ato etsin. Omin!
Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.
– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.
Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.
Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:
– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga tayyormiz.
Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.
Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi.
Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi.