Abu Dovud Sulaymon ibn Ash’as ibn Is'hoq al-Azdiy Sijistoniy hujjat bilan hukm qiluvchi, huffozlarning sayyidi, hadislarni tahlil etuvchi «Kitobi Sahih» deb tan olingan olti muhaddisning biridurlar. Nisbatlari Basra qishloqlarining biri bo‘lgan Sijistongadir.
Bu zot 202 hijriy sana Basrada tavallud topdilar. Hadislarni to‘plashda Iroq, Xuroson, Shom, Misr, Arabiston Jazirasi kabi yurtlardagi ulamolar huzurida bo‘lib chiqdilar. 221 hijriy sanada Kufaga safar qildilar va ana shu yerdagi kishilardan ham hadislarni eshitib rivoyat qildilar.
Ulamolar bu zotda bo‘lgan sifatlarni ko‘p zikr qilishadi. Amr ibn Ali Bohiliy: «Imom Abu Dovud duosi ijobat bo‘luvchi kishilardan edilar»-deb aytadi. Muhammad ibn Sa’d Zuhariy: «Bu zot obid, taqvoli, fozil, solih, pok kishilardan edilar»-deb aytadi. Abu Hotim ar-Roziy: Bu zotdek tazarru’li va bu kishidek hujjati ishonchli kishini ko‘rmaganman» - degan.
Abu Dovudning «Sunan» kitoblari to‘g‘risida ham ulamolar g‘oyatda maqtov fikrlar bildirishgan: Zakariyo Soniy aytadi: «Qur’on Islomning asli, «Sunani Abu Dovud» Islomning ahdidir». Ulug‘ zotlardan Xattobiy: «Bu kitob ikkita sahih kitobdan ko‘ra faqihroq va hadis ilmida buning singari kitob tasnif etilmagan» -deb aytadi.
Imom Abu Dovud hammasi bo‘lib 50000 hadis rivoyat qilib, bulardan 4800-ta sahih hadisni «Sunan» kitoblariga kiritdilar. Imom Abu Dovudning «Sunan» kitoblariga ko‘plab sharh va muxtasarlar yozildi.
Bu zot hadislarni Muslim ibn Ibrohim, Sulaymon ibn Xarb, Abu Umar Havziy, Abu Valid Tayolisiy, Abu Muammar al-Muaqqad, Abdulloh ibn Maslama al-Qa’nabiy, Ahmad ibn Hanbal, Usmon ibn Shayba, Amr ibn Avn, Hishom ibn Ammor Dimashqiy, Rabiy’ ibn Nofi’ Halabiy, Ahmad ibn Solih Misriy va boshqa bir nechta jamoat kishilardan eshitdilar.
Imom Abu Dovuddan Termiziy, Nasaiy, o‘g‘illari Abdulloh, Ahmad ibn Muhammad ibn Horun, Ali ibn Husayn ibn Abd, Muhammad ibn Muhammad ad-Davriy, Ismoil ibn Muhamad Saffor, Ahmad ibn Salmon Najjor va boshqa bir necha kishilar rivoyat qilishdi.
Imom Abu Dovud hijratning 275 yili, Shavvol oyining 16-kunida Basrada vafot etdilar.
Inson yer yuzidagi eng go‘zal yaratiq hisoblanadi. Zero, Alloh taolo Qur’oni karimda bunday degan: “Batahqiq, Biz insonni eng yaxshi suratda yaratdik” (Tiyn surasi, 4-oyat).
Shunday ekan, nega zamon taraqqiy etgani sayin insonlar bir-birini yetarlicha qadrlamay qo‘ymoqda. Bari inson uchun xizmat qilishga yaratilgan boylik, tilla-temir va boshqa matohlar ba’zan insondan ko‘ra ko‘proq avaylab-asralmoqda. Bir chinni idishni avaylaganchalik bir ko‘ngilni avaylamaydigan nasllar paydo bo‘lyapti...
Shayx Nuriddin Xoliqnazar hazratlari qalamiga mansub “Inson qadri” asarini o‘qir ekanman, shular haqida o‘yladim. Ushbu asar aziz va mukarram qilingan insonning qadr-qimmati bilan bog‘liq muammolar muolajasiga xizmat qiladi. Unda odamiylik fazilatlariga rioya qilish, inson sha’nini yuksaltirish, unga munosib ehtirom ko‘rsatish, yomon xulq va fitnalardan uzoq yurish yo‘l-yo‘riqlari ko‘rsatiladi.
Zero, bugun axborot to‘qnashuvi avj olgan, yer yuzining turli nuqtalari bir zumda aloqa bog‘lay oladigan bir paytda insoniyat nizo va mojarolar girdobida qolmoqda. Shunday ekan, hozirgi taraqqiyot davrida odamiylik mezonlariga rioya etish, o‘zaro ahillik muhiti yaratib, saodatli hayot kechirish yo‘lida ushbu asar ham bir mayoq vazifasini o‘taydi, inshoalloh.
“Inson qadri” kitobi har bir vatandoshimizga muborak va manfaatli bo‘lsin!
Akbarshoh Rasulov