Sayt test holatida ishlamoqda!
17 Iyul, 2025   |   22 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:25
Quyosh
05:05
Peshin
12:34
Asr
17:39
Shom
19:58
Xufton
21:30
Bismillah
17 Iyul, 2025, 22 Muharram, 1447

Hanafiy mazhabi va Moturidiya aqidasi asoslari

07.03.2023   1429   5 min.
Hanafiy mazhabi va Moturidiya aqidasi asoslari

“Mazhab” so'zi arab tilida “yo'l”, “yo'nalish”, shar'iy istilohda esa “diniy masala bo'yicha muayyan mujtahid olimning fatvo chiqarish yo'li” ma'nolarini bildiradi.
Hanafiy mazhabi ahli sunna val jamoa yo'nalishining to'rt fiqhiy mazhablari orasida asrlar osha ergashuvchilarining ko'pligi, mustahkam asoslari va qulayligi bilan ajralib turadi.
Hanafiylik mazhabi faqat Imom Abu Hanifaning ijtihodlari asosidagina shakllanmagan. Abu Hanifa rahmatullohi alayh Iroq fiqhiy maktabining yorqin vakili hisoblanadi. Iroq fiqhiy maktabi asoslari Kufada yashagan Hazrati Ali roziyallohu anhu, Abdulloh ibn Mas'ud roziyallohu anhu boshliq bir ming besh yuzdan ortiq sahobaga tayanadi.
Abu Hanifa rahmatullohi alayh mujtahid (oyat va hadislardan hukm chiqarishga salohiyati bor, etuk olim) darajasidagi ko'plab shogirdlari hamrohligida o'z davrlarida paydo bo'lgan deyarli barcha fiqhiy masalalarni tizimli ravishda echimini topib, hattoki hali sodir bo'lmagan faraziy masalalarga ham echim topganlar. Shu tariqa kelajak avlodga juda katta fiqhiy meros xazinasini qoldirdilar.
Imom A'zam Abu Hanifaning o'zlariga xos ijtihod yo'llari mavjud bo'lib, u kishi buni quyidagicha ta'riflaydilar: “Men hukmlarni Qur'ondan olaman. Agar Qur'ondan topa olmasam, Rasululloh sollallohu alayhi va sallamning hadislaridan olaman. Agar Qur'ondan ham, Rasulullohning hadislaridan ham topa olmasam, sahobalardan xohlaganimning fatvosini olaman, xohlamaganimni olmayman. Keyin ularning so'zlaridan chiqmayman. Ammo tobeinlarga kelsak, masalan, Ibrohim an-Naxa'iy, Sha'biy, Hasan, Ibn Sirin, Said ibn Musayyablardek, mening ham ularga o'xshab ijtihod qilishga haqqim bor”.
Demak, Imom A'zam rahmatullohi alayhning hukm chiqarishda tutgan yo'llari quyidagi hadisga muvofiq bo'lgan:
Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam Muoz ibn Jabal roziyallohu anhuni yamanliklarga islomni o'rgatish uchun yuborganlar. Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu jo'nab ketayotgan paytlarida Payg'ambarimiz sollallohu alayhi va sallam u kishini to'xtatib, shunday deganlar:
“U erda sizga biror masala duch kelsa, qanday qilib hukm chiqarasiz?” deb so'radilar. Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu: “Allohning kitobi ila”, deb javob berdilar. Rasuli Akram sollallohu alayhi va sallam: “Allohning kitobidan topa olmasangiz-chi?” deb so'radilar. Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu: “Rasulullohning hadislari bilan”, deb javob berdilar. Payg'ambar sollallohu alayhi vasallam: “Rasulullohning hadislaridan ham topa olmasangiz-chi?” deb so'radilar. Shunda Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu: “Qarab turmasdan fikrim ila ijtihod qilaman”, dedilar.

Payg'ambar sollallohu alayhi va sallam bu javoblardan g'oyat mamnun bo'ldilar va: “Rasulullohning elchisini Rasulullohni rozi qiladigan narsaga muvaffaq qilgan Alloh taologa hamdu sanolar bo'lsin”, dedilar (Imom Abu Dovud va Imom Termiziy rivoyatlari).
Moturidiya aqidasi asoslari. Aqidaning lug'aviy ma'nosi – bir narsani haq deb bilib, qalbda mahkam tutmoqlikdir. Aqidaning aqoid ilmi istilohidagi ma'nosi esa, musulmonlar haq va to'g'ri deb ishonib, e'tiqod qiladigan masalalardir.
Rasullar ummatlarini, avvalo, sof aqidaga, ya'ni Alloh taoloning borligi, birligini tasdiq etish, unga noloyiq bo'lgan barcha sifatlardan pok ekaniga ishonish, oxirat kuni, hisob-kitob, jannat-do'zax haqligiga imon keltirishga da'vat etganlar.
Barcha payg'ambarlarning aqidasi bir bo'lib, shariatlari har xil bo'lgan. Aqidani qalbga mustahkam o'rnatib olish va qalb undan hech qachon gumon qilmasligi hamda unga haqiqiy ishonishi kerak. Aqidasiz kishining hayoti hayot emas. Aqidasiz umr juda og'ir va ma'nosizdir. Aqida bilan o'tgan umr esa juda yaxshi, lazzatli va ma'noli bo'ladi.
Darhaqiqat, aqida bu – Islomning asosiy poydevori bo'lib, uning sahih va sog'lom bo'lishi o'ta muhimdir. Zero, aqida birligi jamiyatdagi birlikka sabab bo'ladi, odamlarning maslaklari va g'oyalari bitta bo'lgani uchun ham o'zaro ixtilofga borishmaydi.

Muqaddas Islom dinimizdagi yagona va eng to'g'ri aqida bu – ahli sunna val jamoa aqidasidir. Zero, kishining aqidasi to'g'ri bo'lsa, uning yuradigan yo'li to'g'ri bo'ladi. Aqidasi to'g'ri bo'lgan odam yaxshiliklarning eshigini ochguvchi, yomonliklarning eshigini yopguvchi kalit singaridir. Saodat asrining buyuk vakillari bo'lmish sahobalar ham o'z aqidalarida mustahkam bo'lib, ularni dunyoning hech bir narsasi chalg'ita olmagan. Jumladan, Hazrati Ali karramallohu vajhahuning Alloh taologa bo'lgan ishonchi shunchalik kuchli ediki, hech bir narsa uning imoniga xalal bera olmas edi. U zot o'z imoni xususida bunday degan: “Agar parda ko'tarilib, Allohning jamolini ko'rsam ham, imonim zarracha ko'paymaydi”.

Ammo kishining aqidasi buzuq bo'lsa, u qilgan amallarning ko'pligi unga foyda bermaydi. Sog'lom aqida bilan bajarilgan ozgina amalning savobi buzuq aqida bilan bajarilgan ko'plab amallarning savobidan ustun bo'ladi. Zero, ulug' allomalarimizdan biri So'fi Ollohyor: “Aqida bilmagan shaytona eldur, Agar ming yil amal deb qilsa eldur”, deb juda ham to'g'ri aytgan.

Chust tumani "Kattabog'" jome masjidi imom xatibi Mahmud Jalolov

MAQOLA
Boshqa maqolalar
Yangiliklar

O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlari uchun namuna – Butunjahon Islom uyushmasi rahbari

16.07.2025   3280   5 min.
O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlari uchun namuna – Butunjahon Islom uyushmasi rahbari

Saudiya Arabistonining Makka shahrida O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari Firdavs Abduxoliqov hamda Butunjahon Islom uyushmasi Bosh kotibi Shayx Muhammad bin Abdulkarim al-Issa  ishtirokida uchrashuv bo‘lib o‘tdi. Ushbu uchrashuv va tashrif Butunjahon Islom uyushmasi taklifiga binoan amalga oshirildi. Unda O‘zbekistonning Saudiya Arabistonidagi favqulodda va muxtor elchisi Nodir Turg‘unov ham qatnashdi.

Do‘stona va samimiy ruhda o‘tgan uchrashuvda Markaz rahbari O‘zbekiston Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan yurtimizda bunyod etilayotgan O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi haqida jumladan, Markaz doirasida amalga oshirilayotgan tadbirlar, barcha ilmiy va tashkiliy ishlar haqida ma’lumot berdi.

– O‘zbekiston Islom ilmi, fiqh va hadis sohasida yuksak merosga ega. Bu zaminda mashhur ulamolar, buyuk faqihlar, muhaddislar, mutafakkirlar va san’atshunoslar yetishib chiqqan, – dedi Islom uyushmasi bosh kotibi. – Ushbu merosning Islom olamidagi ahamiyati va dolzarbligini ko‘rsatishda O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markazi muhim o‘rin tutadi. Bu yurtning taniqli va mashhur allomalari tufayli Islom sivilizatsiyasining asl mohiyati xususan, insonparvarlik va bag‘rikenglik qadriyatlari bugungi kunga qadar saqlanib qolgan. Mazkur megaloyiha bu boy merosni jahon hamjamiyatiga tanitishda asosiy ahamiyatga ega. Biz Butunjahon Islom uyushmasi nomidan ushbu sa’y-harakatlarni to‘liq qo‘llab-quvvatlaymiz. O‘zbekiston Prezidentining madaniyat va ma’rifatga qaratgan e’tibori barcha musulmon mamlakatlar uchun namuna bo‘ladi. Markaz bilan hamkorlik qilishdan benihoyat mamnunmiz! – deya ta’kidladi Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa.

Uchrashuv davomida Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xususan, Islom sivilizatsiyasi markazining barcha tadbirlari, rejalashtirilgan turli anjumanlarga qiziqish bildirib, bu borada olib borilayotgan ishlarni yuksak baholadi va mamnuniyat bilan e’tirof etdi. Islom sivilizatsiyasi markazining ochilish marosimi  qanchalik ahamiyatli ekanligiga esa alohida to‘xtaldi. Shu o‘rinda Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida so‘zlagan nutqidan quyidagi iqtiboslarni keltirdi: “Biz butun jahon jamoatchiligiga islom dinining asl insonparvarlik mohiyatini yetkazishni eng muhim vazifa, deb hisoblaymiz. Biz muqaddas dinimizni azaliy qadriyatlarimiz mujassamining ifodasi sifatida behad qadrlaymiz. Islom dini bizni ezgulik va tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni asrab-avaylashga da’vat etadi. Islom sivilizatsiyasi markazining faoliyati ham shu maqsadga xizmat qiladi”. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa O‘zbekiston Prezidenti tomonidan BMT minbaridan turib ilgari surilgan mazkur ulkan tashabbus Butunjahon Islom uyushmasi nomidan qo‘llab-quvvatlashini ta’kidlab o‘tdi.

Islom sivilizatsiyasi markazi rahbari O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Markaz tarkibida Arab-islom xattotlik maktabini ochish yo‘lga qo‘yilganini ma’lum qildi. Shayx Muhammad Abdulkarim Al-Issa ushbu loyihani to‘la-to‘kis qo‘llab-quvvatladi:

– Yangi O‘zbekiston loyihasi bo‘lmish bu xattotlik maktabi orqali Qur’oni karimning har bir surasini maxsus arab xatida, bezaklar bilan boyitilgan tarzda qo‘lda ko‘chirish maqsadga muvofiq, – deya taklif qildi Bosh kotib, – O‘zbekistondagi bo‘lajak Arab-islom xattotlik maktabi faoliyatini yo‘lga qo‘yishda, shuningdek, jahon miqyosida mashhur bo‘lgan katta tajribaga ega xattotlarni ushbu markazga jalb etish, xattotlarning ish faoliyati samarali bo‘lishi uchun ularni rag‘batlantirish va umuman maktab faoliyatini rivojlantirishda astoydil hamkorlik qilishga   tayyormiz.

Delegatsiya a’zolari Makka shahrida joylashgan Hiro madaniyat dahasi, Vahiy muzeyi, “Burj as-sa’a” minorasida joylashgan shu nomdagi muzey, Ka’ba kisvasi uchun qirol Abdulaziz majmuasi va Madina shahridagi “Bo‘ston” muzeyi, Payg‘ambarimiz (s.a.v) siyratlari  va Islom sivilizatsiyasi muzeyi, Jidda shahridagi Islom san’ati muzeyi va kutubxonasiga tashrif buyurdi va hamkorlik bo‘yicha muzokaralar olib bordi.

Bundan tashqari, Islom sivilizatsiyasi markazi delegatsiyasi a’zolari muzey va kutubxonalarga qilgan tashriflari jarayonida Payg‘ambarimizning faoliyat va turmush tarzlarini ifodalovchi videolavhalar O‘zbekistondagi Islom sivilizatsiyasi markaziga taqdim etilishi masalasini ham ko‘rib chiqishdi. 

Shuningdek, uchrashuvda O‘zbekiston Prezidenti tashabbusi bilan Samarqandda yangidan bunyod etilayotgan Imom Buxoriy majmuasi ziyoratchilari uchun qulay shart-sharoitlar yaratish masalasida ham fikr almashildi. Bu borada Saudiya Arabistoni tajribasidan foydalanish maqsadida Butunjahon Islom uyushmasi Tadbirlar va konferensiyalar bo‘limi boshlig‘i Shokir Saloh al-Advaniy bilan muloqot o‘tkazildi. Muloqot davomida Islom uyushmasi vakili bu  masalada Saudiya Arabistonining yetakchi tashkilotlaridan biri “Ilm” kompaniyasi ko‘mak berishini bildirdi. Keyingi muhokamalar videokonferensiya shaklida davom ettirilishiga kelishib olindi. 

Islom sivilizatsiyasi markazi

Dunyo yangiliklari