Sayt test holatida ishlamoqda!
24 Sentabr, 2025   |   2 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
04:54
Quyosh
06:12
Peshin
12:20
Asr
16:30
Shom
18:21
Xufton
19:33
Bismillah
24 Sentabr, 2025, 2 Rabi`us soni, 1447

Hikmat nima?

25.06.2022   3861   5 min.
Hikmat nima?

Hikmat inson hayotini tartibga solishga, sokin, sermazmun va sermahsul eishga, xato-kamchiliklardan, toyilishlardan xoli etishiga xizmat qiladigan yuksak bilimdir. Hikmat insonning aqlini charxlaydi, akovatini oshiradi. Hikmat bilan ish tutish insonning oiladagi, jamiyatdagi, hatto o'z nazdidagi martabasini ko'taradi. Hikmat kishiga hayot tajribasini tayyor xulosasini taqdim qiladi.

Bir hakimdan : “Inson bir necha yuz yil umr ko'rishi mumkinmi?” deb so'rashibdi. U:  “Ha”, deb javob beribdi. “qanday qilib?” deyishibdi. Shunda hakim : “Kitob o'qib. Chunki kitob bir insonning bir necha yil, balki bir umrlik tajriba va bilimlarining xulosasi o'laroq dunyoga keladi. Uni o'qigan kishi o'shancha umr ko'rgan hisoblanadi”, deb aytgan ekan.

Insonga ana shunday asrlarga tatigulik umr baxsh etadigan kitoblar ichida eng qimmatlisi, shubhasiz, va'zu –hikmatga doir asarlardir. Binobarin, hikmatlarni o'ziga singdira bilgan odam ming yillab umr ko'rgandek tajribaga ega bo'ladi. Chunki ayrim hikmatlar butun bir inson umrining xulosasi o'laroq dunyoga kelgan. Ana shunday hikmatlarni o'rgangan kishi o'sha hikmatlarni aytgan insonlarning umricha hayot kechirgandek  bo'ladi. 

Islom ummati hikmatlarni o'rganishga, uni hayotga tatbiq etishga, uni hayotda aks ettirishga, har bir ish ortidagi hikmatlarni ochib berishga qadimdan intilib kelgan. Jumladan, bizning ulug' ajdodlarimiz ham haqiqiy hikmatparvar, hikmatga shaydo insonlar bo'lishgan. Shuning uchun ham ulug' bobokalonlarimizning ilmiy me'roslarida dunyodagi eng go'zal hikmatlar aks etgan. 

 Alloh taolo Qur'oni Karimda shunday marhamat qiladi:

يؤتي الحكمة من يشاء و من يؤت الحكمة فقد اوتي خيرا كثيرا

U O'zi istagan kishilarga hikmat (foydali bilim) beradi. Kimga hikmat berilgan bo'lsa, bas, muhaqqaqki, unga ko'p yaxshilik berilibdi.” (Baqara surasi, 269 – oyat) 

و قال صلئ الله عليه وسلم:

لا حسد الا في اثنتين رخل اتاه الله ما لا فسلطه علي هلكته في الخير و رجل اتاه الله الحكمة            فهو يقضي بها و يعلمها الناس

Rosululloh s.a.v aytadilar:

“Hasad qilish mumkin emas, faqat ikki kishiga nisbatan hasad(havas) bundan mustasno:Alloh taolo mol bergan va uni yaxshilikka sarflashga muvaffaq qilib qo'yilgan kishi; Alloh taolo hikmat bergan, shu hikmat bilan hukm yuritadigan va shu hikmatni odamlarga o'rgatadigan kishi”.

Luqmoni Hakimdan naql qilinishicha, uning hovlisi eshigiga shunday deb bitilgan ekan: ”Bizning hikmatimizdan o'zini tanigan, nafsini o'z haddida to'xtatgan va boshiga tushgan ishlar tadbirini insof bilan amalga oshira oladigan insongina foydalana oladi. Kimda shu sifatlar bo'lsa, kirsin, yo'qsa, to shularni hosil qilguncha qaytib ketaversin”.

Alloh taolo hikmatni, hikmatli bandalarini shunday sevar ekan qanday qilib O'zining so'nggi va oxirzamon payg'ambariga yuborgan Buyuk Kalomi Qur'oni Karimni hikmat ila yubormasin?!

Alloh taolo O'z Kalomini buyuk hikmatlar ila yubordi. Qur'oni Karimni o'qiganingiz sari, ma'nolarini anglaganingiz sari yanada chuqur ma'nolar kelib chiqaveradi. Qur'oni Karimni har qanday soha vakili u xoh tibbiyot xodimi bo'lsin, xoh kimyogar, yohud adabiyotshunos uning mo'jizaviyligi, balog'ati va fasohati-yu, ulkan hikmatlariga duch keladi. Mana necha asrlar davomida Qur'oni Karimda kelgan oyatlarning ma'nolari ustida ishlab, ularni mag'zini chaqishga uringan sari fanga, insoniyatga noma'lum bo'lgan qanchadan – qancha ilmlar oshkor bo'lib bormoqda. Ha, azizlar Qur'oni Karim ana shunday ulug' va mo'jiza o'laroq biz insoniyatga yuborilgan Kitobki, qiyomatga qadar insoniyat uning ma'nolari ustida ilmiy izlanishlar olib boraveradi, izlanishlar ko'paygani sari Qur'onning naqadar Buyuk Qudrat va Hikmat egasi tomonidan yuborilganiga aqllar ishonaveradi. Alloh taolo Qur'onni o'zgacha uslublar ila bezadi, bu uslublar Qur'onning balog'ati-yu, fasohatiga yanada ko'rk bag'ishladi, uni hikmatlar bilan yanada boyitdi. Insoniyat har qancha urinmasin Qur'oni Karim oyatlariga o'xshash bir oyat ham keltira olishdan ojizligicha qolaveradi.

 

TII 403 – guruh talabasi O'rinova Lutfiya

Boshqa maqolalar
Maqolalar

Atrof-muhitni asrash – jamiyatni asrashdir

24.09.2025   115   5 min.
Atrof-muhitni asrash – jamiyatni asrashdir

Atrof-muhitni muhofaza qilish – bu inson salomatligi va tabiatning barqarorligini ta’minlash maqsadida atrof-muhitni asrashga qaratilgan chora-tadbirlar majmuasidir. Bu sohadagi faoliyat tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, chiqindilarni boshqarish, havo va suv sifatini nazorat qilish, bioxilma-xillikni saqlash kabi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. 

Alloh bizlarni yashab turgan zaminimizni ozoda saqlagan holda obod qilishga, Uning bergan ne’matlarini asrab-avaylashga buyurib, buzg‘unchilik qilishdan, atrof-muhitga zarar yetkazishdan qaytarib, Qur’oni karimda: «...yer yuzida buzg‘unchilik qilish hamda ekin va naslni halok etish uchun harakat qiladi. Alloh esa buzg‘unchilikni suymas», – degan (Baqara surasi, 205-oyat).

Shariatimizda tuproq, suv, havo va tabiatni toza saqlash, ularning ifloslanishiga yo‘l qo‘ymaslik va sog‘liq uchun zararli bo‘lgan narsalardan saqlanish singari hukmlar keltiriladiki, bu bizlarga ibrat namunasi bo‘lishi lozim. Xususan, Muoz ibn Jabal roziyallohu anhudan rivoyat qilingan hadisda, Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Uchta joyga: suv o‘zanlariga, serqatnov yo‘llarga hamda soya-salqin yerlarga axlat tashlab, la’natga qolishdan qo‘rqinglar», – deganlar (Abu Dovud rivoyati). Aytish joizki, hech bir oriyatli, iymon-e’tiqodli inson ushbu muborak hadisda zikr etilgan nomaqbul ishlarni qilishga botinmaydi. Aksincha, shunday ishni qilayotgan kishini ko‘rgan vaqtda darhol unga tanbeh berib, bunday qilish nomaqbul ekanligini tushuntiradi.

Dinimizda buyurilgan ishlarga qonunlarimiz ham mos keladi. Konstitutsiyamizga ko‘ra yer, yer osti boyliklari, suv, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy zaxiralar umummilliy boylikdir, ulardan oqilona foydalanish zarur va ular davlat muhofazasidadir.

Atrof-muhitdan foydalanish va uni muhofaza qilish bo‘yicha umumiy qoidalarni belgilaydigan va umumiy tartibga soluvchi normalar tizimida Konstitutsiya normalari alohida o‘ringa ega. Unda mamlakatning ekologik strategiyasining asosiy yo‘nalishlari, ekologik talablarni ta’minlash kafolatlari va aholining ekologik xavfsizligi belgilangan.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ekologik normalar tizimi o‘z ifodasini topgan bo‘lib, ularga fuqarolarning ekologik huquqlari (49-modda), fuqarolar atrof-tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish majburiyatini (62-modda) kiritish mumkin.

49-moddaga muvofiq, har kim qulay atrof-muhitga, uning holati to‘g‘risidagi ishonchli axborotga ega bo‘lish huquqiga ega. Davlat fuqarolarning ekologik huquqlarini ta’minlash va atrof-muhitga zararli ta’sir ko‘rsatilishiga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida shaharsozlik faoliyati sohasida jamoatchilik nazoratini amalga oshirish uchun shart-sharoitlar yaratish majburiyati belgilab qo‘yilgan. Shuningdek, davlat barqaror rivojlanish prinsipiga muvofiq, atrof-muhitni yaxshilash, tiklash va muhofaza qilish, ekologik muvozanatni saqlash bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi. Shu bilan birga fuqarolarda o‘z salomatligi va kelajak avlodning salomatligi uchun qulay tabiiy muhitda yashash, salomatligini atrof muhitning zararli ta’siridan muhofaza qilish huquqi mavjud. Ayni paytda fuqarolar tabiatni muhofaza qilish bo‘yicha jamoat tashkilotlariga birlashish, atrof tabiiy muhitning ahvoli hamda uni muhofaza qilish yuzasidan ko‘rilayotgan chora-tadbirlarga doir axborotlarni talab qilish va olish huquqi mustahkamlab qo‘yilgan.

Shuningdek, Konstitutsiyaning 62-moddasida fuqarolarning atrof tabiiy muhitga ehtiyotkorona munosabatda bo‘lish majburiyati belgilab qo‘yilgan. Ya’ni, fuqarolar tabiiy resurslardan oqilona foydalanishi, tabiat boyliklariga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishi, ekologiya talablariga rioya etishi shart.

So‘nggi yillarda O‘zbekistonda ekologik xavfsizlikni ta’minlash va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasida qator islohotlar amalga oshirildi. 2023 yil 31 mayda “Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohasini transformatsiya qilish va vakolatli davlat organi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida” Prezident farmoni qabul qilindi. Farmonga ko‘ra, ekologik xavfsizlikni ta’minlash, chiqindilarning inson salomatligiga zarari oldini olish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish va sanitariya holatini yaxshilash bo‘yicha chora-tadbirlar belgilandi. 

2024 yil 26 sentyabrda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish sohalarida ochiqlikni ta’minlash hamda boshqarish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni qabul qilindi. Mazkur Farmon ekologik ma’lumotlarning ochiqligini ta’minlash, chiqindilar bilan ishlashda jamoatchilik ishtirokini oshirish va ekologik nazoratni kuchaytirishga qaratilgani bilan ahamiyatlidir. 

Muhtaram yurtboshimiz ta’kidlaganidek, 2025 yilning “Atrof-muhitni muhofaza qilish va “yashil” iqtisodiyot yili” deb e’lon qilinishi bu sohadagi konstitutsiyaviy normalar va tamoyillarni amalga oshirish uchun muhim asos bo‘ladi.

Atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi islohotlar O‘zbekistonda barqaror rivojlanishini ta’minlash fuqarolarning salomatligi va farovonligini oshirishga qaratilgan. Davlat organlari, jamoatchilik va har bir fuqaroning bu jarayondagi faol ishtiroki esa ekologik muammolarni samarali hal etishga xizmat qiladi. 

Jahongir Xatamov,

O‘MI Huquqshunoslik bo‘limi boshlig‘i

Maqolalar