Sayt test holatida ishlamoqda!
29 Sentabr, 2025   |   7 Rabi`us soni, 1447

Toshkent shahri
Tong
04:59
Quyosh
06:18
Peshin
12:18
Asr
16:22
Shom
18:12
Xufton
19:24
Bismillah
29 Sentabr, 2025, 7 Rabi`us soni, 1447

Termizlik donishmand

12.01.2022   1857   4 min.
Termizlik donishmand

Hakim at-Termiziy O'rta Osiyo so'fiyligining yirik vakili, deb yozadi Abdulfattoh Abdulloh Baraka.

Islomosferaning ma'lumotiga ko'ra, at-Termiziy ehtimol IX asr boshlarida Termiz (hozirgi O'zbekiston hududi) da tug'ilgan bo'lishi mumkin. Uning tarjimai holini «Buduvvu shan» kitobi orqali kuzatish mumkin.

Yaxshi diniy ta'lim olgan, Termiz va Balxning hadis olimlaridan hadis, islom huquqi (fiqh) - Hanafiy mazhabi huquqshunoslaridan hadislarni o'rgangan. 27 yoshida Hajga bordi. U o'z kitobida yozishicha, har kecha At-Termiziy Ka'ba atrofini aylanib tavof qildi, gunohlaridan tavba qildi, bu dunyo ishlaridan yuz o'girish, o'z holatini to'g'rilash va Qur'onni yodlab olish uchun duolar qildi. At-Termiziy hajdan qaytgach, Allohni bilish va oxiratga tayyorgarlik ko'rish maqsadida kitob o'qiy boshladi, shuningdek, turli yurtlarda aylanib yurib, o'ziga ustoz izlay boshladi.

Shu bilan birga, u zohidona turmush tarzini olib bordi – ro'za tutdi, ko'p ibodatlar qildi, yolg'iz darbadar yurdi, xarobalar va qabristonlarni tez-tez ziyorat qildi. Ammo, deb yozadi u, hech qachon unga yordam bera oladigan samimiy do'st topmagan, nihoyat, u tushida Rasulullohni (sollallohu alayhi vasallam) ko'rgan, shundan so'ng u bilan Alloh o'rtasidagi pardalar ochilgan.

Hakim at-At-Termiziy Ahmad ibn Hadravayh, Yahyo ibn Muaz ar-Roziy va Abu Turob Naxshabiy kabi ulug' so'fiylarning suhbatlarida hozir bo'lgan. Shu bilan birga, uning g'oyalari uni tanqid qilishlariga sabab bo'ldi. Odamlarning axloqini buzadi, yangiliklarni tarqatadi va o'zini payg'ambar deb ataydi, deb At-Termiziyning ustidan Balx hokimiga shikoyat qilishadi. Olim qochishga majbur bo'ldi. Ammo, o'zi yozganidek, bu qiyinchiliklar uni faqat tobladi, uning ichki ko'rishi (qalb ko'rishi) va ruhining ko'tarilishiga yordam berdi, u o'z ta'mini baxtsizliklarda topa boshladi. "Buduvvu shan" da At-Termiziy hayotining so'nggi yillari haqida ma'lumot yo'q. Ma'lumki, u kitob yozishni davom ettirgan, muridlarga dars bergan.

Umrining oxirida Termiz shahriga qaytib, u erda vafot etdi. Uning bu shahardagi maqbarasi ziyoratgohga aylangan.

At-Termiziy tasavvuf, axloq, kalom, hadisshunoslik, Qur'on tafsiri, mazhablar tarixi, filologiya kabi turli fanlarga oid ko'plab asarlar muallifi. Uning asarlari orasida "Hatm al-avliyo", "Ilal al-shariat", "Haqiqat al-odamiyyin", "Al-manhiyot", "al-Furuk vam au at-taraduf" va boshqalar bor. Uning ko'plab kitoblari bugungi kungacha saqlanib qolgan, turli tillarga tarjima qilingan va ko'p marta nashr etilgan. Uning asarlari o'z davrida allaqachon mashhur bo'lgan, biroq ayni paytda uni tanqid qilish va hatto unga qarshi tuhmat, ba'zi hollarda hasad qilish, boshqalarida esa uning so'zlarini noto'g'ri talqin qilishlariga sabab bo'lgan. At-Termiziy avliyolarni payg'ambarlardan ustun qo'yishda, Allohga muhabbat haqida o'zidan oldin hech kim qilmagan yo'l va shaklda gapirishda, o'z yozuvlarida o'ylab topilgan hadislarni keltirishda va yangiliklarni tarqatishda ayblandi. Olimning o'zi "Buduvvu shan" da yozishicha, u bularni hayoliga ham keltirmagan.

Hakim At-Termiziy diniy ilmlarni oqillarini bilan kelishtirishga, diniy ilmlarni oqilona nuqtai nazardan asoslashga harakat qilgan. U so'fiylikka antik falsafa va gnostitsizmdan kelib chiqqan "hikmat" tushunchasini kiritdi. Shuning uchun uni donishmand deb tarjima qilinadigan "Hakim" deb atashdi. At-Termiziyning eng mashhur tushunchalaridan biri "xatm al-avliyo" ("avliyolar muhri") dir. Uning so'zlariga ko'ra, "payg'ambarlar muhri" (xatm al-anbiyo) deb ataladigan so'nggi payg'ambar bo'lgani kabi, "avliyolar muhri" - oxirgi avliyo ham bor. Shu bilan birga, u barcha avliyolar orasida eng ulug' mavqega ega bo'lib, ularning eng buyugidir.

At-Termiziyning qarashlari keyingi davr sufiylariga ta'sir ko'rsatdi. Uning qarashlarini qabul qilgan bir guruh olimlar "hakimiyya"deb atala boshladilar. Ulardan eng mashhurlari Abu Bakr ibn Varroq va Hasan ibn Ali al-Javzoniy edi. G'azzoliy" Ihya ulyum ad-din "da At-Termiziyning "Kitob al-akyus va al-mug'tarrin", Ibn Qayyum Al-Javziyning "Kitob ar-rux "da esa uning" al- Furuq va man at-taraduf" kitoblaridan keng foydalanadi. At-Termiziy, shuningdek, Ibn Ataulloh Iskandariy, Shayx Mursiy, Abu Hasan al-Shazaliy, Bahouddin Naqshband, Hujviriy, Ibn Arabiy va boshqa ko'plab ulamolarga ta'sir ko'rsatgan.

O'zbekiston musulmonlari idorasi matbuot xizmati

Maqolalar
Boshqa maqolalar

Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

26.09.2025   5415   7 min.
Namozdan keyin bajariladigan sunnatlar

1. Uch marta “Astag‘firulloh” deb, so‘ngra ushbu duoni o‘qish:

اللَّهُمَّ أَنْتَ السَّلامُ وَمِنْكَ السَّلامُ تَبَارَكْتَ ذَا الْجَلالِ وَالإِكْرَام

Allohumma antas salaam va minkas salaam. Tabaarokta yaa zal Jalaali val Ikrom

 “Yo Alloh! Sen Salomsan. Omonlik Sendandir. Ey, buyuklik va ikrom Sohibi bo‘lgan Zot, Sen ulug‘san”. 

 

2. Oyatal – kursiyni o‘qish. Har farz namozidan so‘ng Oyatal-kursiyni o‘qib yurgan kishini jannatdan faqatgina o‘lim to‘sib turadi.

 

3. “Subhanalloh”, “Alhamdulillah” va “Allohu akbar”ni o‘ttiz uch martadan aytib, bir marotaba “Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu. Lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr”ni o‘qish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: «Kim har namozdan keyin o‘ttiz uch marta (Subhanalloh) Allohga tasbeh aytsa, o‘ttiz uch marta (Alhamdulillah) Allohga hamd aytsa, o‘ttiz uch marta “Allohu akbar” desa, jami to‘qson to‘qqiz bo‘ladi. Yuzta bo‘lishi uchun – “Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’ala kulli shayin qodiyr” deb aytsa, gunohlari dengiz ko‘pigi kabi ko‘p bo‘lsa ham mag‘firat qilinadi» (Imom Muslim rivoyati) dedilar.


4. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير. اللهم لا مانع لما أعطيت ولا معطي لما منعت ولا ينفع ذا الجد منك الجد

“Laa ilaaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr. Allohumma laa maania’ lima a’toyta va laa muti’a lima mana’ta va laa”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir.”

Abu Ayyub Ansoriy roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb o‘n marta aytsa, Ismoil zurriyotidan to‘rt kishini ozod qilgandek bo‘ladi”, dedilar (Imom Buxoriy, Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Kim: «Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu va huva ’alaa kulli shayin qodiyr», deb bir kunda yuz marta aytsa, o‘nta qul ozod qilgan barobarida bo‘libdi. Unga yuzta hasanot yozilib, yuzta yomonligi o‘chiriladi, kech kirgunicha shaytondan omonda bo‘ladi. Uning bu amalidan afzalroq ishni hech kim qila olmaydi. Faqat shu kalimalarni ko‘proq aytgan kishi o‘zib ketishi mumkin”, dedilar.


5. Quyidagi zikrni o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له، له الملك وله الحمد وهو على كل شيء قدير لا حول ولا قوة إلا بالله، لا إله إلا الله ولا نعبد إلا إياه له النعمة وله الفضل وله الثناء الحسن ولا إله إلا الله مخلصين له الدين ولو كره الكافرون

“Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu lahul mulku va lahul hamdu va huva a’la kulli shayin qodiyr. Laa havla va laa quvvata illa billah. Laa ilaha illallohu va laa na’budu illa iyyahu lahun nimatu va lahul fazlu va lahus sanaul husna. Va laa ilaha illallohu muxlisiyna lahud diyn va lav karihal kaafiriyn”

 

6. Ushbu duoni o‘qish:

اللهم أعني على ذكرك وشكرك وحسن عبادتك

Allohumma a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik

“Allohim! O‘zingni zikr qilish, shukr qilish va Senga chiroyli ibodat qilishimda madad ber”.

Muoz ibn Jabal roziyallohu anhu aytadi: Rasululloh sollallohu alayhi vasallam qo‘limdan tutib, “Ey Muoz, Allohga qasamki, men seni yaxshi ko‘raman”, dedilar. “Ota-onam sizga fido bo‘lsin! Allohga qasamki, men ham sizni yaxshi ko‘raman”, dedim. U zot alayhissalom: “Ey Muoz, har (farz) namozdan so‘ng: “Allohumma, a’inniy ’alaa zikrika va shukrika va husni ’ibaadatik” deb aytgin”, dedilar (Imom Abu Dovud rivoyati).

Sa’d ibn Abu Vaqqos roziyallohu anhudan rivoyat qilinadi. Rasululloh sollallohu alayhi vasallam namozdan keyin bunday duo qilar edilar:

“Allohumma, inniy a’uuzu bika minal jubni val buxl va a’uuzu bika min fitnatid dunya va a’uzu bika min fitnatil qobr”

“Allohim, qo‘rqoqlikdan, baxillikdan panoh so‘rayman. Dunyo fitnasidan panoh so‘rayman. Qabr fitnasi (qabrda ikki farishtaning savollariga javob bera olmay qiynalish)dan panoh so‘rayman” (Imom Buxoriy rivoyati).


7. Ixlos, Falaq va Nas suralarini o‘qish: Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng uch martadan o‘qiladi.


8. Quyidagi zikrni Bomdod va Shom namozlaridan so‘ng o‘n martadan o‘qish:

لا إله إلا الله وحده لا شريك له له الملك وله الحمد يحيي ويميت وهو على كل شيء قدير

Laa ilaha illallohu vahdahu laa shariyka lahu, lahul mulku va lahul hamdu yuhyii va yumiytu va huva a’laa kulli shayin qodiyr”.

“Allohdan o‘zga iloh yo‘q. U Yolg‘izdir. Uning sherigi yo‘q. Mulk va maqtov Unga xosdir. U barcha narsaga qodirdir”.

 

9. Tasbehlarni o‘ng qo‘l bilan sanash. O‘ng qo‘l bilan sanash afzaldir.


10. Mazkur zikrlarni namoz o‘qigan joyda qilish.

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Har bir tasbeh (Subhanalloh) sadaqadir[1]. Har bir takbir (Allohu akbar) sadaqadir. Har bir tahmid (Alhamdulillah) sadaqadir. Har bir tahlil (Laa ilaha illalloh) sadaqadir”, deganlar (Imom Muslim rivoyati).

Abu Hurayra roziyallohu anhu ko‘chat o‘tkazayotganlarida yonlaridan Rasululloh sollallohu alayhi vasallam o‘tib qoldilar va aytdilar: “Ey Abu Hurayra, seni sening uchun bundan-da yaxshi narsaga dalolat qilaymi?”.

U kishi: “Ha, ayting, yo Rasululloh”, dedilar. Shunda Rasululloh sollallohu alayhi vasallam: “Subhanalloh, Allohu akbar, Alhamdulillah, Laa ilaha illalloh degin, har biriga sening uchun jannatda bir daraxt o‘tkaziladi”, dedilar (Imom Ibn Moja rivoyati).

Ushbu zikrlar namozda bo‘lgan nuqson, kamchiliklarning o‘rnini to‘ldiradi.

Davron NURMUHAMMAD


[1] Ya’ni sadaqaning savobi beriladi.