Минода Тарвия кунининг пешин, аср, шом, хуфтон ҳамда Арафа кунининг бомдод намозлари ўқилади. Уерда дуолар қилинади. Расулуллоҳ (с.а.в) шундай қилганлар.арафа куни бомдоддан сўнг Арофатга жўнайди.

Арафа куни қуёш ботгач, шом намозини ўқимасдан, Муздалифага жўналади. Етиб келиб, бу ерда шом ва хуфтон намози бир азон ва бир иқомат билан жам қилиб ўқилади. Ким шомни йўлда ўқиган бўлса, қайтариб ўқийди. Муздалифада ийд куни бомдодддан то қуёш чиққунча туриш вожиб. Муздалифада унинг ўз чегарасида туришга эътибор бериш керак. Бу ерда дуо тасбеҳ, такбир айтиб туришга эътибор бериш керак. Аёллар, ёш болалар, қарилар қийналишдан қўрқсалар Муздалифада тўхтамай Минога ўтиб кетиши керак. Бошқалар қуёш чиққандан сўнг Минодан жўнашади.

Минога келгач тош отиш бошланади. Ҳайитнинг 1 – куни етти дона тош отилади. Тошни Муздалифадан ё хоҳлаган бошқа жойдан териб олса бўлади. Тош ҳажми нўхатдек бўлади. Тош олдин отилган бўлмаслиги керак. Тош отиш Иброҳим (а.с) дан қолган бўлиб, у зот ўғлини қурбонликка сўйишга олиб кетаётганларида шайтон иғво қилмоқчи бўлганда, Иброҳим а.с. уни тош отиб қувган.

Ҳайитнинг 1 – куни Жамратул ақобада тош отилади. У жамратул кубро, жамратул ухро деб ҳам аталади. Тош ақобадан беш газ узоқликдан туриб, бармоқларнинг учи билан отилади. Ҳар бир тош “Аллоҳу акбар” деб отилади. Тош агар махсус жойга тушмаса, қайта отиш вожиб бўлади. Биринчи тошни отган заҳоти “талбия”ни тўхтатади. Тош отиш вақти субҳи содиқдан, кейинги куннинг субҳигачадир. Тош отган заҳоти у ердан кетиш керак бўлади. Кейинги кун субҳигача отилмаса, жонлиқ сўйиш вожиб бўлади. Кечаси отиш макруҳ. Аммо аёллар, қарилар, касаллар кечаси отгани афзал. Тош отаётган жой 2 қаватли бўлиб, қайсидан отса ҳам бўлаверади.

Узрли кишиларни тошини бошқа отса ҳам бўлади, фақат аввал ўзиникини отиши шарт. Тош отилгач, ифрод ҳажни ният қилган киши соч олдиради. Лекин у агар қурбонлик қилмоқчи бўлса, аввал қурбонлик қилиб кейин сочини олдиради. Қирон, Таматтуъдагилар шундай қилиши шарт. Энди эҳромда ман қилинган ишларнинг аёллардан бошқаси ҳалол бўлади.

Ҳаж  шарофатли, фазилатли, буюк ибодатдир.

 Аллоҳ таоло буюрган  амалларнинг ҳар бирининг ўзига хос фазилат ва ҳикматлари мавжуд. Исломнинг бешинчи рукни бўлган ҳаж ибодатининг ҳам фазилатлари бор.

 Дарҳақиқат, Макка шаҳрида Мақоми Иброҳим, Замзам булоғи, Ҳажарул-асвад, Сафо, Марва каби осори атиқалар мавжудким, улар узоқ ўтмишнинг аломатларидан ҳисобланади.

 Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

    إِنَّ أَوَّلَ بَيْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِي بِبَكَّةَ مُبَارَكًا وَهُدًى لِلْعَالَمِينَ

 Албатта, одамлар (ибодати) учун қурилган биринчи Уй – Бакка (Макка)даги муборак ва оламлар учун ҳидоят (манбаи) бўлмиш (Каъба)дир.

  فِيهِ آَيَاتٌ بَيِّنَاتٌ مَقَامُ إِبْرَاهِيمَ وَمَنْ دَخَلَهُ كَانَ آَمِنًا وَلِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَيْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَيْهِ سَبِيلًا وَمَنْ كَفَرَ فَإِنَّ اللَّهَ غَنِيٌّ عَنِ الْعَالَمِينَ

 Унда аниқ аломатлар – «Мақоми Иброҳим» бордир. Унга (Каъбага) кирган киши омонда бўлур. Йўлга қодир бўлган одамлар зиммасида Аллоҳ учун Байтни ҳаж қилиш (фарзи) бордир. Кимда-ким (буни) инкор этса, бас, албатта, Аллоҳ оламлардан беҳожатдир.  (“Оли Имрон”  сураси, 96-97-оятлар)

 Бу фарзни адо қилган кишига ажр-у савоблар собит бўлиши ҳақида Пайғамбаримиз алайҳиссалоту вас-саломдан кўплаб ҳадиси шарифлар ривоят қилинган. Жумладан:

 وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مَسْعُودٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم – " تَابِعُوا بَيْنَ الْحَجِّ وَ الْعُمْرَةِ فَإِنَّهُمَا يَنْفِيَانِ الْفَقْرَ والذُّنُوبَ كَمَا يِتْفِى الْكِيرُ خَبَثَ الْحَدِيدِ وَ الذََّهَّبِ وَ الْفِضَّةِ وَ لَيْسَ لِلْحَجَّةِ الْمَبْرُورَةِ ثَوَابٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ" (سنن الترمذى).

Абдуллоҳ ибн Масъуд р.а. дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ с.а.в.: “Ҳаж билан умрани кетма-кет қилинг. Албатта, иккиси худди босқон темир, тилло ва кумушнинг кирини кетказганидек, фақирлик ва гуноҳларни кетказади. Ҳажжи мабрурнинг савоби фақат жаннатдир”,- деганлар (Имом Термизий ривоят қилган).

 وَعَنْ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ : سَمِعْتُ النبي صلى الله عليه وسلم يقول: "مَا تَرْفَعُ إِبْلُ الْحَاجِّ رِجْلاً وَلاَ تَضَعُ يَدًا إلاَّ كَتَبَ اللَّهُ تَعَالَى لَهُ بِهَا حَسَنَةً ، أِوْ مَحَا عَنْهُ سَيِّئَةَ أَوْ رَفَعَهُ بِهَا دَرَجَةَ " (الشعب حسن)

 Ибн Умар р.а. дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий с.а.в.: “Ҳожининг улови оёғини ҳар кўтариб-қўйишида Аллоҳ таоло ё ажр-савоб битади ё бирор гуноҳини ўчиради ёки бир даража мақомини кўтаради”,-деганлар  (Имом Байҳақий “Шуабул-имон”да ривоят қилган).

 وَعَنْ أَبىِ هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – أّنَّهُ قَالَ: "أَلْحُجَّاجُ والْعُمَّارُ وَفْدُ اللَّهِ إِنْ دَعَوْهُ أَجَابَهُمْ وإٍنِ اسْتَغْفَرُوهُ غَفَرَ لَهُمْ" (سنن ابن ماجه حسن لغيره).

 Абу Ҳурайра р.а. дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ с.а.в.: “Ҳожилар ва умра зиёратчилари Аллоҳнинг меҳмонларидир, дуо қилсалар, ижобат қилур, истиғфор айтсалар, мағфират қилур”, - деганлар (Абу Можа ривояти).

 وَعَنْ عَائِشَةَ رّضِىَ اللَّهُ عَنْهَا ، أَنَّ رَسُولَ اللًّهِ صلى الله عليه وسلم قَالَ لَهَا فِي عُمْرَتِهَا : "إِنَّ لَكِ مِنَ الأَجْرِ عَلى قَدْرِ نَصَبِكِ ونَفَقَتِكِ" (المستدرك للحاكم صحيح)

 Оиша р.а. Умра ибодатини адо этганида Расулуллоҳ с.а.в. унга қарата: “Сенга (Умра давомидаги)  қийинчилигинг ва нафақанг миқдорича ажр бўлур”,- деганлар.

 وَعَنْ سَهْلِ بْنِ سَعْدٍ السَّاعِدِىِّ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – قَالَ :"مَا مَنْ مُلَبٍّ يُلَبِّى إِلاَّ لَبَّى مَا عَنْ يَمِينِهِ وَ شِمَالِهِ مِنْ حَجَرٍ أَوْ شَجَرٍ أَوْ مَدَرٍ حَتَّى تَنْقَطِعُ الأَرْضُ مِنْ هَا هَنَا وَهَا هُنَا" (سنن ابن ماجه صحيح)

 Саҳл ибн Саъд ас-Соъидий р. а. дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Расулуллоҳ с.а.в.: “Ҳар бир талбия айтувчининг ўнг ва сўл томонидаги то машриқу мағрибгача бўлган тош, дарахт, тупроқлар талбия айтур”, -деганлар.

 وَعَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: "سَمِعْتُ النَّبىَّ  صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ:"مَنْ حَجَّ لِلَّهِ فَلَمْ يَرْفُثْ وَلَمْ يَفْسُقْ رَجَعَ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ " (متفق عليه)

 Абу Ҳурайра р.а. дан ривоят қилинган ҳадиси шарифда Набий с.а.в.: “Ким Аллоҳ учун ҳаж ибодатини ножўя сўз сўзламай, фисқу-фужур қилмай адо этса, онасидан туғилган кунидагидек (гуноҳлардан покланиб)  қайтади”,- деганлар.

 Бу ҳадисларнинг барчаси Ҳаж ва Умра ибодатини адо этишнинг фазли нечоғлик улкан экани ва ушбу ибодатини ихлос ила, тўла-тўкис адо этган ҳар бир зиёратчига мазкур ажр-савоблар умид қилиниши таъкидланмоқда.

 عن أنس بن مالك قال : قال رسول الله صلى الله عليه و سلم : " صلاة الرجل في بيته بصلاة وصلاته في مسجد القبائل بخمس وعشرين صلاة وصلاته في المسجد الذي يجمع فيه بخسمائة صلاة وصلاته في المسجد الأقصى بخمسين ألف صلاة وصلاته في مسجدي بخمسين ألف صلاة وصلاته في المسجد الحرام بمائة ألف صلاة " . رواه ابن ماجه

 Анас ибн Молик разияллоҳу анҳудан ривоят қилинади:

 “Кишининг уйида ўқиган намози бир баробар, масжидда ўқиган намози йигирма беш баробар, жума ўқиладиган жомеъ масжидда ўқиган намози беш юз баробар, Масжид ул-Ақсо (Қуддуси шариф)да ўқиган намози эллик минг баробар, менинг масжидим (Масжид ун-набавий)да ўқиган намози эллик минг баробар, Масжид ул-Ҳаром (Макка)да ўқиган намози эса юз минг баробар савоби кўпдир”. (Ибн Можа ривояти).

 Шу ўринда Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг мазкур ҳадисларидан биз мусулмонлар муборак сафар давомида берилган улуғ илоҳий имкониятдан, ғанимат дамлардан унумли фойдаланишимиз заруратини тушиниб олишимиз муҳимдир.

 Масалан: бир  киши  ўртача умри давомида балоғатга етганидан умрининг охиригача 65 йил ибодат қиладиган бўлса,

 1 кунда    - 5 маҳал,

 1 ойда      - 30 х 5 = 150 маҳал,

 1 йилда    - 365 х 5 = 1825 маҳал,

 65 йилда  - 65 х 1825 = 118 625 маҳал намоз  ўқиши келиб чиқади.

 Масалан, ҳарамда ўқилган намозни муқояса қилиб айтган ҳадисларга  эътибор қаратадиган бўлсак, Пайғамбаримиз а.с.: “Масжид ул-Ҳаромда ўқиган намози... юз минг баробар савоби кўпдир,”– деганларидан келиб чиқадиган бўлсак, кишининг Масжид ул-Ҳаромда бир марта ўқиган намози юз минг баробар,  беш  марта ўқиган намозининг ажру-савоби беш юз минг баробар  кўп бўлиши, бу билан ҳожи ёки зиёратчи киши ўртача умри бўйи ўқийдиган намозлари йиғиндисидан ҳам кўп ажрга эга бўлиши мумкинлиги келиб чиқади.  

 Уламоларнинг фикрича, бу ердаги ҳар бир яхши сўз, ҳар бир яхши амалнинг  ажри-савоби ҳам юз минг баробар кўпдир. Бундай буюк имконият ва фурсатни ғанимат билишимиз зарур.  

Сафарга отланаётган  киши уйидан чиқаётган пайтда қуйида келтирилган дуони ўқиса,  омонда бўлади, иншааллоҳ.

بِسْمِ اللهِ تَوَكَّلْتُ عَلَى اللهِ ، لا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا بِاللهِ .

“Бисмиллааҳи таваккалту алаллоҳи, лаа ҳавла ва лаа қуввата иллаа биллаҳ” (Сунани Термизий).

  Маъноси: Аллоҳнинг номи билан (сафарни бошлайман), Аллоҳга таваккал қилдим. Тоатга қувват ва гуноҳдан сақланишга бўлган қувват ҳам ёлғиз Аллоҳ таолодандир. 

اللَّهُمَّ بِكَ أَصُولُ وَبِكَ أَحُولُ وَبِكَ أَسِيرُ

“Аллоҳумма, бика асуулу  ва бика аҳуулу  ва бика асииру” (Муснади Аҳмад).

  Маъноси: Ё Аллоҳ! Сенинг мададинг билан ҳимматланаман, Сенинг мададинг билан гуноҳдан тийиламан, Сенинг мададинг билан сафарга чиқаман.