muslim.uz
Огаҳий ҳақида фильм тасвирга олинади
“Ўзбеккино” Миллий агентлиги буюртмасига биноан “Ҳужжатли ва хроникал фильмлар киностудияси” ДУК томонидан шоир, тарихчи ва таржимон Муҳаммадризо Эрниёзбек ўғли Огаҳий ҳақида ҳужжатли фильм суратга олинади. Darakchi.uz хабарига кўра, бу ҳақда "Ўзбеккино" Миллий агентлиги Ахборот хизмати маълум қилди.
"Огаҳий" фильми Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил Адиблар хиёбонига ташрифи давомида берилган топшириқлари юзасидан суратга олинмоқда. Мазкур кинокартина "Халқ юраги" номи остида суратга олинаётган 24 қисмли туркум фильмлардан бири. Сценарий муаллифи Гўзалой Матёқубова, постановкачи режиссёр Муроджон Одилов.
Ҳозирги кунда фильм ижодкорлари тайёргарлик жараёнлари учун Хоразм вилояти Хива шаҳрига сафар қилишган. Ижодий гуруҳ ишни Огаҳий қабрини зиёрат қилишдан бошлашди.
Огаҳий (тахаллуси; тўлиқ исм-шарифи Муҳаммадризо Эрниёзбек ўғли) (1809.17.12, Хива яқинидаги Қиёт қишлоғи — 1874.14.12) — шоир, тарихчи, таржимон. Мироб оиласида туғилган. Хива мадрасаларида таҳсил кўрган. Араб, форс, турк тилларини пухта эгаллаган. Хоразмнинг машҳур шоир ва олимлари, адабиёт мухлисларининг суҳбатларида иштирок этган. Шарқ классиклари асарлари, айниқса, Навоий ижодини қунт билан ўрганган, деб хабар берммоқда e-adabiyot.uz нашри. 1829 йилда амакиси ва устози Мунис вафот этгач, Хива хони Оллоқулихон (1825—42) Огаҳийни Муниснинг ўрнига мироб этиб тайинлаган. Шу даврдан эътиборан Огаҳий халқ ҳаёти ва сарой ишлари билан шуғулланган. Қизғин ижтимоий-сиёсий меҳнат билан машғул бир пайтда отдан йиқилиб, оёғи «шакарланг» (шол) бўлиб қолган (1845). 1857 йилдан мироблик вазифасидан истеъфо берган. Умрининг охиригача моддий муҳтож, ғамгин, касалманд аҳволда кун кечирган.
Огаҳий халқ орасида кўпроқ лирик шоир сифатида машҳур. Умрининг охирги йилларида тузган лирик куллиёти — «Таъвиз ул-ошиқин» («Ошиқлар тумори», 1872) бизгача тўла етиб келган. Огаҳий «Риёз уд-давла» («Салтанат боглари», 1844), «Зубдат ут-таворих» («Тарихлар қаймоғи», 1845—46), «Жомеъ ул-воқеоти султоний» («Султонлик воқеаларини жамловчи», 1857), «Гулшани давлат» («Давлат гулшани», 1865), «Шоҳиди иқбол» («Иқбол гувоҳи», 1872) ва бошқа тарихий асарларида Оллоқулихон, Раҳимқулихон (1843—46), Муҳаммад Аминхон (1846 — 55), Сайид Муҳаммадхон (1856—64), Муҳаммад Раҳим ИИ (1864—1910) ҳукмронлиги даврида Хоразмда яшаган ўзбек, туркман, қорақалпоқ, қозоқ халқларининг тарихи, маданий ва ижтимоий ҳаёти, Хива хонлигининг бошқа хонликлар билан муносабати ва бошқа тарихий воқеалар акс этган.
Огаҳийнинг юксак инсонпарварлик руҳи билан суғорилган ғоялари хон ва шоир Ферузнинг сиёсий-маърифий тарбиясига таъсир қилган. У тарихчи олим сифатида Хива хонларига, йирик тарихий шахсларга бағишлаб қасидалар ёзган. Огаҳийнинг «Қасидаи насиҳат» асари Ферузга бағишланган. У ўз насиҳатларида салтанатни бошқаришнинг йўл-йўриқларини кўрсатади, мамлакат ва халқни адолат билан идора этиш йўлларини белгилаб беради. Қасида маснавий жанрида ёзилган бўлиб, унда шоирнинг сиёсий-маърифий қарашлари ёрқин акс этган. Огаҳий фикрича, ҳар қандай давлат бошлиғи ҳокимиятни мустаҳкамлаш учун барча ижобий фазилатларга эга бўлиши лозим. Подшоҳ ҳимматли, шижоатли, адолатли, ғайратли, саховатли, ҳаёли, соф ниятли, маданиятли, ҳамиятли, камбағалпарвар бўлиши зарур. Ҳукмдор шу фазилатларга эга бўлса, унинг ҳокимияти камол топади, мамлакати фаровон бўлади, деган фикрни илгари суради. Огаҳий давлатни бошқаришнинг йўлларини ҳам кўрсатиб ўтган. Шоирнинг фикрича, шоҳ шариат аҳкомларига қаттиқ амал қилмоғи лозим. У айш-ишратдан, фитна ва ғийбатдан, ғафлатдан, ялқовлиқдан, зулм-разолатдан, чақимчиликдан, молпарастликдан узоқ бўлиши керак. Феруз Огаҳийнинг давлатни бошқариш тўғрисидаги маслаҳатларига қулоқ тутган, унинг ҳикматли байтларини мармар тошларга ёздириб, арзхоналарга қўйдирган, кўп эзгу ишларни амалга оширган. Шу боис ҳам Огаҳий тарихий асарлари бадиий наср сифатида ҳамда 19-аср Хоразм воқелигини ҳаққоний акс эттирувчи нодир тарихий ҳужжатлар сифатида қимматлидир. Огаҳий «Равзат ус-сафо» (Мирхонд), «Тарихи жаҳонкушойи Нодирий» (Муҳаммад Махдий Астрободий), «Бадоэъ ул-вақоэъ» (З. Восифий), «Мифтоҳ ут-толибин» (Маҳмуд бинни Шайх Али Ғиждувоний), «Табақоти Акбаршоҳий» (Муҳаммад Муқим Ҳиротий), «Тазкираи Муқимхоний» (Муҳаммад Юсуф Мунший), «Равзат ус-сафойи Носирий» (Ризоқулихон Ҳидоят), «Ахлоқи Муҳсиний» (Кошифий), «Қобуснома», «Зубдат ул-ҳикоёт», «Шарҳи далоил ул-ҳайрат» (Муҳаммад Ворис), «Гулистон» (Саъдий), «Юсуф ва Зулайҳо» (Жомий), «Шоҳ ва гадо» (Ҳилолий), «Ҳафт пайкар» (Низомий) ва бошқа тарихий-бадиий асарларни форс тилидан ўзбекчага таржима қилган. Огаҳий «Ҳафт пайкар»ни насрий йўл билан, «Гулистон»ни қисқартириб, кенг китобхонларга тушунарли қилиб таржима этган. «Юсуф ва Зулайҳо» ҳамда «Шоҳ ва гадо» достонларини эса байтма-байт таржима қилиб (кириш қисмидан ташқари), аниқ ижодий таржима намунасини яратган. «Мифтоҳ ут-толибин» (инв. ?8473), «Равзат ус-сафойи Носирий» (Д-125), «Табақоти Акбаршоҳий» (ТНС—106), «Тазкираи Муқимхоний» (ТНС—105), «Фирдавс ул-иқбол» (С—571), «Шоҳиди иқбол» (С—572), «Юсуф ва Зулайҳо» (ТНС—117), «Таъвиз ул-ошиқин» асарларининг қўлёзма нусхалари Тошкент, Душанба ва Санкт-Петербургда сақланади. «Зафарнома» (Али Яздий), «Баҳористон», «Саломон ва Ибсол» (Жомий), «Ҳашт беҳишт» (Хусрав Деҳлавий) асарларининг Огаҳий таржимаси ҳанузгача топилмаган. «Таъвиз ул-ошиқин» Хивада тошбосмада нашр этилган (1905—09). Ўзбекистонда кўчалар, мактаблар, Хоразм вилояти мусиқали драма ва комедия театри, истироҳат боғи ва бошқа муассасаларга Огаҳий номи берилган. Қиёт қишлоғида Огаҳий боғи ташкил этилиб, шоирнинг уй-музейи очилган; музей олдида Огаҳийга ҳайкал ўрнатилган.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Қувватли инсон жамият учун манфаатлидир
Тараққиёт ҳаётни ўзгартиради, дунёқарашимиз, тутумларимизга янги ҳаво олиб киради. Яшаш қонунияти шундай. Мақсад эса битта — яхши яшаш ва қулай муҳитда узоқ умр кўриш. Бунинг учун эса соғлом ҳаёт тарзига амал қилиш талаб этилади. Аслида бу жуда осон: тўғри овқатланиш, кўпроқ пиёда юриш, бадантарбия машқларини бажариш, иллатлардан йироқ бўлиш. Бундай кишиларнинг қалби ва руҳияти ҳам поклана боради. Соғлом турмуш тарзи, жисмоний фаоллик диний эътиқодларда ҳам қўллаб-қувватланади.
Кучли мўмин кучсиз мўминдан яхшироқдир
Муборак динимиз дунё ва охиратга тегишли барча соҳаларни қамраб олган, яхши амалларни тарғиб қилиб, ёмонларидан огоҳлантирган. Жумладан, мусулмон киши ҳам маънан, ҳам жисмонан соғлом ва бақувват бўлиш масаласида Қуръони карим ҳамда Пайғамбаримиз суннатида етарлича кўрсатмалар берилган. Хусусан, фойдали ва соғлиқ учун зарур бўлган жисмоний машғулотлар билан шуғулланишга чақириқ бор.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом жисмонан бақувват бўлгани ва саҳобаларни ҳам жисмоний фаол бўлишга тарғиб қилгани саҳиҳ манбаларда айтилган. Зеро, жисмоний фаол бўлиш, инсон танасига қувват бериб, соғлиқни сақлаш йўлида беназир усул ҳисобланади.
Имом Муслим ривоят қилган ҳадисда Пайғамбаримиз алайҳиссалом айтади: “Бақувват мўмин заиф мўминдан кўра, Аллоҳ таолога маҳбуброқ ва яхшироқдир. Лекин ҳар иккисидан ҳам яхшилик бор”.
Инсон ҳам руҳий, ҳам жисмоний озуқага муҳтож. Руҳиятнинг озуқаси илму маърифат бўлса, унинг моддий озуқаси еб-ичмоқ ва жисмоний ҳаракатлардир. Ҳаракат инсон вужудига қувват бериш билан бир қаторда, танада шаклланаётган ҳар қандай зарарли иллатлар, касалликларни бартараф этади. Ислом дини инсонлар бақувват, жисмонан фаол бўлишига ҳеч қачон тўсқинлик қилмайди. Балки мўмин кишини ақлий, ахлоқий, жисмоний ва илмий жиҳатдан қувватли бўлишини ирода қилади. Жисмонан фаол, бақувват инсон диний ибодатлар ва дунёвий вазифаларни ғайрат-шижоат билан қийинчиликсиз бажаради. Жисмоний фаол, кучли бўлиш учун спортнинг маълум тури билан шуғулланиш шариатимизда мубоҳ амаллардан саналади. Агар соғлиқни сақлаш, бадантарбия зарурати тақозо қилса, мустаҳаб ва муҳим амалга айланади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом замонига назар соладиган бўлсак, биринчи навбатда, Ул зотнинг ўзлари, саҳобалар, ҳатто саҳобия аёллар ҳам жисмоний машғулотларнинг бир неча туридан фойдаланганини кўришимиз мумкин. Саҳобалар кўпгина жисмоний машқларда ўзаро мусобақалашар эди. Пайғамбар алайҳиссалом уларнинг бу ишларини кўрар, лекин инкор қилмасдилар.
Камондан ўқ отиш ҳам уларнинг даврида ривож топган ва жисмоний фаол бўлишни талаб этувчи машғулотлардан бири бўлган. Зеро, жисмоний ҳаракатнинг мазкур тури инсоннинг билаклари бақувват бўлишини талаб этади. Шунинг учун Пайғамбар алайҳиссалом: “Билиб олинг! Қувват камон отишдадир!”, деганлар (Имом Муслим ривояти).
Пайғамбаримиз алайҳиссалом даврида от миниш ҳам жисмоний фаоллик саналган. Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Ким ўзарга мукофот бериш йўқ! Магар туя чоптириш, от чоптириш ва ўқ отиш бундан мустасно”, дейилган (Имом Абу Довуд ривояти).
Сузиш ҳам жисмонан соғлом бўлиш, чиройли қомат шаклланишида асосий машғулотлардан бири ҳисобланади. Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу айтади: “Фарзандларингизга сузишни, ўқ отишни ўргатинглар! Отга бир сакраб чиқишга қодир бўлишларини айтинглар!”. Ҳаммамизга маълумки, отга бир сакраб чиқиш учун киши етарли даражада бақувват бўлиши талаб этилади. Ҳазрати Умардек зот фарзандларни мана шу даражада қувват касб қилишни, жисмонан бақувват бўлишини талаб қилмоқда. Бу эса, ўз навбатида, ота-оналар фарзандларига бефарқ бўлмаслиги, уларнинг соғлом ва жисмоний фаол бўлиши йўлида зарур шарт-шароитларни яратиб беришни тақозо этади.
Яна Пайғамбар алайҳиссалом даврида энг кўзга кўринган, кишининг қай даражада бақувват эканини намоён қиладиган, шу билан биргаликда кенг тарқалган спорт турларидан бири, бу — паҳлавонлик — кураш тури. Унда курашувчилардан бири иккинчисини зарар ва озор бермаган, устидан масхара қилмаган ҳолда, ерга ётқизиш талаб қилинган.
Рукона ибн Абд Язид номли киши Пайғамбаримиз алайҳиссалом даврида энг номи чиққан, кучли ва енгилмас курашчилардан эди. Пайғамбаримиз алайҳиссалом уни бир эмас, бир неча бор йиқитганлари сийрат ва суннат китобларида машҳурдир.
Мутахассисларнинг маълумотига кўра, жисмоний машғулот турларининг ичида бадантарбия, пиёда юриш ҳам соғлиқни тиклаш учун энг фойдали машғулотлардан бири. Ҳолбуки, Пайғамбаримиз алайҳиссалом пиёда юрганларида саҳобалар Ул зоти шарифга ета олмаслиги баён қилинган.
Пайғамбаримиз пиёда тез юрар эдилар, лекин шошилиб юрмасдилар. Абу Довуд ривоят қилган ҳадисда Оиша розияллоҳу анҳо айтадилар: “Сафарда Пайғамбар алайҳиссалом билан мусобақалашдим ва Ул зотдан ўзиб кетдим. Кейинчалик гўштим ортганда (яъни вазним ортганда) ҳам мусобақалашдим. Лекин унда Пайғамбар алайҳиссалом мендан ўзиб кетдилар. Шунда У зот: “Эй Оиша! Бу — ўшангадир (яъни биру бир бўлди)”, дедилар. Яъни ўтган сафар сен ғолиб эдинг, бу сафар мен. Иккимиз тенг бўлдик, деган мазмунда сўз айтдилар.
Бу ҳадиси шарифдан ҳам эркаклар, ҳам аёллар жисмоний тарбия билан шуғулланиши жоиз ва яхши экани маълум бўлади.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом қад-қоматлари келишган, ўрта бўйли, елкалари кенг ва бақувват инсон бўлганлар. Шайх Муҳаммад Ғаззолий Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг қувватли бўлганларига далолат қилувчи уч воқеани зикр қилган.
Пайғамбармиз Маккадан Тоифга пиёда борганлар. Ўша пайтларда йўллар ҳозиргидек текисланган эмас эди. Қолаверса, Макка билан Тоиф орасидаги масофа тоғли, ўнқир-чўнқир йўлларга тўғри келади. Шундай бўлса-да, Ул зот Тоифга пиёда йўл босиб борганлар.
Кунларнинг бирида Пайғамбаримиз алайҳиссалом икки соҳиблари — Али ва Абдуллоҳ ибн Равоҳа розияллоҳу анҳума билан сафарга чиқдилар. Уларда биргина улов бор эди. Уни бир киши минар, икки киши эса пиёда йўл босар эди. Али ибн Абу Толиб ва Абдуллоҳ ибн Равоҳа иккилари Пайғамбаримиз алайҳиссалом пиёда юриб, ўзлари уловда юришдан хижолат тортдилар. Шунда Пайғамбаримиз алайҳиссалом уларга кескин жавоб қайтардилар ва сиз иккингиз мендек пиёда юришга қодир эмассизлар ва мен ҳам ажр-савобга сизлардек эҳтиёжмандман, дедилар. Шу зайлда узоқ масофани пиёда босиб ўтдилар.
Ҳандақ ғазотида саҳобалар ер ковлаш жараёнида катта бир тошга йўлиқдилар. Уни парчалашга ожизлик қилганларидан сўнг Пайғамбаримизга мурожаат этишга мажбур бўлдилар. Ул зот келиб, кирка (тош майдалайдиган) билан бир неча зарбада тошни парчалаб юбордилар.
Жобир розияллоҳу анҳудан ривоят қилинади: “Одамлар Пайғамбар алайҳиссаломга заифлик, ҳолдан тойганликлари борасида шикоят қилиб келдилар. Шунда Ул зот илдам-илдам қадам ташлаб (лўкиллаб) юришга буюрдилар. Улар Расулуллоҳнинг айтганларини қилдилар ва шу усул енгил экан, дедилар”.
Кўриб турганимиздек, динимиз инсонларни ҳар томонлама кучли, бақувват, жисмонан ва руҳан соғлом бўлишга тарғиб этади. Дангасалик, ялқовлик, ожизлик ва заифликдан йироқ бўлишга чақиради. Пайғамбаримиз алайҳиссалом мазкур иллатлар фориғ бўлиш учун Аллоҳдан доимо паноҳ сўраганлар. Аллоҳдан ҳар жиҳатдан офиятда бўлишни дуо қилганлар. Зеро, бақувват ва соғлом инсоннинг ибодатлари ҳам гўзал, бенуқсон бўлади. Қувватли инсон аввало, ўзи учун, қолаверса, атрофдаги, жамиятдаги инсонлар учун манфаатлидир. Куч-қувватли инсон ибодатда мустаҳкам бўлишда, ожиз инсонларга ёрдам қўлини чўзишда, жамият барқарорлигини таъминлашда, айниқса, ризқ-рўзини топиб, фарзандларини камолга етиши йўлида толиқмай меҳнат қилишда бошқаларга ўрнак бўла олади.
Жисмонан фаол бўлган киши доимо кўркам, салобатли, ғайрат-шижоатли кўринади. Соғлом танада эса соғлом ақл ва теран руҳият шаклланади. Жисмонан баркамол инсон ҳар хил иллат ва касалликлардан йироқ бўлади. Ўз саломатлигини назорат қилиш, соғлиғини сақлаш йўлида қайғуриш ҳар бир мўмин ва мўминанинг исломий бурчи ҳисобланади.
Динимизда соғлом ҳаёт тарзини йўлга қўйиш учун энг гўзал кўрсатмалар берилган. Киши соғлом ҳаёт тарзини йўлга қўйиш учун, аввало, тозаликка риоя қилиши, бадантарбия билан шуғулланиши, ўз вақтида дам олиши ва тўғри овқатланишни йўлга қўйиши зарур.
Ислом — ҳаракат дини
Минг йиллардан буён инсоният саломатликни сақлаш ва узоқ умр кўриш сирларини ўрганиб келади. Кўпчилик олимлар тажрибаларга асосланиб саломатлик гарови руҳий хотиржамлик ва жисмоний фаоллик эканини эътироф этади. Аксинча, руҳий изтироблар, ҳаракатсизлик ва ортиқча вазн эса турли касалликларни бошлаб келади. Айниқса, қулайликлар кўпайган, ҳамма нарса ўтирган жойда бошқариладиган бугунги замонда жисмоний фаоллик масаласи янада долзарб бўлиб бормоқда.
Зубайр разияллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда Пайғамбаримиз алайҳиссалом ҳалол ризқ учун ҳаракат қилишга қизиқтириб шундай деганлар: “Бир киши арқони билан елкасига ўтин орқалаб келиб, уни сотиши хоҳласа берадиган, хоҳламаса бермайдиган одамлар олдига бориб, тиланиб юрганидан яхшироқдир”.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом умрлари давомида ҳалол ризқ талабида бўлганлар, ёшлик даврида қўй боққан бўлсалар, йигитлик даврида Хадича онамизнинг молларини сотиб, тижоратда шерик бўлганлар. Кейин эса Аллоҳ таоло Ул зотга кўп ғаниматлар ато қилди. Хайбарда бир қанча ерлари бўлиб, ўшандан чиққан маблағ билан аҳли аёлларига нафақа берар эдилар. Бошқа ҳадиси шарифда эса: “Киши ейдиган энг яхши таом қўл меҳнати эвазига келганидир. Аллоҳнинг пайғамбари Довуд алайҳиссалом ҳам ўз қўл меҳнати эвазига таом еган”, дейилади.
Ривоят қилинишича, Довуд алайҳиссалом темирчи, Одам алайҳиссалом деҳқон, Нуҳ алайҳиссалом дурадгор, Идрис алайҳиссалом чевар ва Мусо алайҳиссалом чўпон бўлганлар.
Пайғамбаримиз алайҳиссаломнинг яна бир чиройли одатлари шу эдики, шанба кунлари уловда ёки пиёда ҳолда Мадина чеккасидаги Қубо масжидига яқинларини зиёрат қилиш учун борар эдилар. Демак, динимизнинг буйруғи — силаи раҳм қилиш, қариндошларни зиёрат қилиш ҳам мусулмонни ҳаракатга келтиради.
Исломнинг улуғ фарзларидан яна бири — Ҳаж ибодати ҳам мусулмон кишидан фаол жисмоний ҳаракатни талаб этади. Ҳожи муборак сафари давомида бир неча ўн километрларни пиёда босиб ўтишига тўғри келади. Аллоҳ таолонинг ҳикматини қарангки, бугунги техника ривожланган пайтда ҳам пиёда юрмасликнинг иложи йўқ, чунки одамлар кўплигидан техникада юриб бўлмайди.
Динимиз мусулмонларни Ватан ҳимоясида доим шай туришини талаб қилади. Бу ҳам ҳар бир мўмин-мусул мондан жисмонан соғлом, бақувват ва чиниққан бўлишини тақозо қилади.
Одамлар орасида Ислом дини спортга қарши деган нотўғри тушунчалар юради. Аслида динимиз спортга қарши эмас, лекин унинг қиморга, шафқатсизлик ва қотилликка айланишига тоқатсиз.
Пайғамбаримиз алайҳиссалом саҳобаларини турли жисмоний мусобақалар, отда чопиш, сузиш, ўқ отиш, кураш ва ҳоказоларга тарғиб қилардилар. Ўша мусобақалар замонавий спорт турларининг қадимги кўринишлари эди.
Шундай қилиб ихлос билан қилинган ҳар қандай ибодат соғлиғимиз гарови бўлади. Биз у ҳикматларни билсак ҳам, билмасак ҳам, кўплаб фойдалар қўлга киритилади.
Бир сўз билан айтганда, динимиз доимо инсонларнинг фаол жисмоний ҳаракатини, ҳам руҳан, ҳам жисмонан соғлом бўлиб, ўзи ва ўзгаларга фойдаси тегишини олқишлайди. Соғлом бўлиш эса маънан камолотга эришишга ёрдам беради.
Аллоҳ таоло барчаларимизни жисмонан қувватли, руҳан тетик ва ҳадиси шарифда айтилганидек, ўзига маҳбуб мўминлардан бўлишимизни насиб айласин!
Усмонхон АЛИМОВ,
Ўзбекистон мусулмонлари идораси раиси,
муфтий
"Янги Ўзбекистон" газетаси
Энг катта қўлёзма Қуръон нусхаси ҳақида биласизми?
Энг катта қўлёзма Қуръон нусхасининг ватани Эрон экан. У «Олтин уста» номини олган марҳум хаттот Маҳмуд Таладор томонидан 37 йил давомида ёзилган бўлиб, ушбу ноёб хазинанинг ҳажми 2 х 1,3 метрдан иборат. Мусҳафининг ушбу энг катта қўлёзма нусхаси 620 саҳифадан иборат бўлиб, ҳар икки саҳифа алоҳида рангда битилган. Китоб 310 хил рангга ажратиб ёзилган. Ушбу дурдонанинг яна бир ўзига хослиги ҳар бир саҳифа марказида ёрқин тус берилган бўлиб, бутун саҳифани ёритиб туради. Хаттот айнан шу Қуръони карим нусхасини ёзиб чиқиш мақсадида савод чиқариб, ўқиш ва ёзишни ўрганган экан.
Бундан ташқари, дунёдаги энг катта Мусҳафи шариф ёғочдан ўймакорлик услубида тайёрланган бўлиб, у 2003 йилнинг ноябрь ойида Эрон пойтахти Теҳронда ўтказилган халқаро кўргазмада намойиш этилган. Китобни тайёрлашда бир неча хил ёғочлардан фойдаланилган бўлиб, ҳажми 12 х 2,4 метрни ташкил этади. 110 саҳифадан иборат китобнинг ҳар бир саҳифасининг қалинлиги 4,5 сантиметрдир. Қуръони карим оятлари насх хатида ёғоч саҳифаларга ўйиб ёзилгандир.
Дунёдаги энг оғир Қуръони карим нусхаси
Мусҳафи шарифнинг дунёдаги энг оғир нусхаси эса 8 минг килограмм, яъни, 8 тоннани ташкил этади. У олтин ва қимматбаҳо тошлар билан безатилган бўлиб, БААнинг ҳозирда марҳум президенти шайх Зайд ибн Султон Оли Наҳаёнга унинг 80 йиллик таваллудида совға қилинган экан. Ушбу Қуръони карим нусхаси 1,4 х 1 метрлик ҳажмда бўлиб, 325та мис саҳифалардан ташкил топган.
Бобур Аҳмад тайёрлади
Навоий ижодида тақдир тушунчаси (2-қисм)
Ваҳ, нетиб хуш кўрмагаймен Тенгрининг тақдирини?
Навоий
Ҳазрати Навоий иймон-эътиқоди, бутун ижоди, умри мазмуни ва фаолиятининг хулосаси бўлмиш «Муножот» асарида орифона эътиқод ва валиёна тавозуъ билан айтади:
«Илоҳий, Одам хилофот тахтининг муставжиби ўзиму бўлди, Сенинг тақдиринг бўлмай, шайтон мухолифатининг сўзиму бўлди?..
Илоҳий, иноятинға уммидворменким, гуноҳим беҳаддур ва раҳматинға сазоворменким, хатову саҳвум беададдур».
Яъни, «Ё Аллоҳим! Ҳазрати Одам алайҳиссалом халифалик тахтининг сабабкори ўзи бўлдими? Албатта, Сенинг дақдиринг билан бўлди! Ёки Аллоҳнинг тақдири бўлмай, шайтон душманлигининг сўзи-ҳукми жорий бўлдими? Йўқ, Одам алайҳиссаломнинг жаннатдан тушиши ҳам Сенинг тақдиринг билан содир бўлди»
Бу маънолар Қуръони карим ва саҳиҳ ҳадиси шарифга асосланади. Чунончи, Бақара сраси, 30-оятда Аллоҳ таоло айтади (маъноси): «(Эй Расулим!) Ёд этинг, Парвардигорингиз фаришталарга: «Мен ер юзида (Ўз ҳукмларимни бажо келтирадиган) бир халифа (салоҳият ва бошқарувга лойиқ бир инсон) яратмоқчиман», - деди».
«Саҳиҳи Бухорий»нинг «Тақдир китоби», 10-бобида эса меърож кечасидаги инсоният ақлини ҳайратга соладиган воқеъа ҳақида ҳадиси шариф баён қилинади. Бобга: «Одам (алайҳиссалом) билан Мусо (алайҳиссалом) Аллоҳ таолонинг даргоҳида тортишиб қолганлари ҳақида» деб сарлавҳа қўйилган. Ҳазрати Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу айтадилар: «Ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бундай дедилар: «Одам алайҳиссалом билан Мусо алайҳиссалом ўзаро тортишиб қолдилар. Мусо алайҳиссалом Одам алайҳиссаломга: «Эй Одам! Сен отамиз бўла туриб, бизнинг барча умидларимизни барбод қилдинг, бизнинг жаннатдан қувилмоғимизга сабаб бўлдинг!» - деб таъна қилдилар. Одам алайҳиссалом Мусо алайҳиссаломга: «Эй Мусо! Аллоҳ таоло сени Ўзига суҳбатдош қилиб танлади, сенга Ўз қудрат қўли ила (Таврот китобини) ёзиб берди, энди сен менга, Аллоҳ таоло мени яратмасидан қирқ йил олдин тақдир қилган ишни айтиб, таъна қилурмисан?!» - дедилар. Ҳазрати Одам алайҳиссалом уч бор шундай деб, ҳазрати Мусо алайҳиссаломга танбиҳ бердилар». (244-сҳифа).
Ҳазрат Навоий яна «Муножот»ида айтади: «Илоҳий, чун ҳар не қилилур санга тақдирдур, қилғучига қилмоқда не тадбирдур.
Илоҳий, тақдир қилғанингни «Қилурға ихтиёр қилмасмен» демакка кимнинг ҳадди бор».
Навоий ижодида тақдир тушунчаси ана шундай теран ва мустаҳкам, соғлом исломий эътиқодга, асл илм ва пок маърифатга асосланган.
* * *
Бир таржиъбандида Навоий жаҳон гўзали (ва гўзаллиги)нинг фонийлигини айтиб, у туфайли содир бўлган фитналардан ранж-ўкинчини баён этади, сўнг дарҳол эътиқод тамойилига қайтиб:
Ғалат қилдим, бу туҳматдин барийдур
Жаҳон раъно аруси - дилситони;
Ки Ҳақ тақдиридиндур олам ичра
Ямону яхшининг яхши-ёмони, -
дейди. Яъни, «Дунёда яхши-ёмон инсонларда бўладиган яхши-ёмон ишларнинг ҳаммаси Ҳақ таолонинг тақдиридандир».
Ҳеч иш ўлмас айру Холиқ амридин,
Илтижо махлуққа келтурма кўп.
Шунингдек, бирор инсоний эҳтиёжни ҳам бандадан талаб қилиш, бирор зарур юмуш ечимини махлуқотдан – яралмиш инсонлардан кутиш таваккулга мувофиқ эмас. Чунки барча ишлар фақатгина Аллоҳнинг амри, изни билан бажо бўлади. «Бир япроқ узилиб тушмас, магар Аллоҳ уни билур», - дейилади Қуръонда. Инсон қалби салим соҳиби бўлиб, ичи Ҳаққа тўғри, нияти туз бўлиши, у хавф ва ражо – умид ва қўрқув орасида яшаши, яъни сўнгги нафасдаги ҳолини ўйлаб, Аллоҳдан қўрққан ҳолда, Аллоҳнинг раҳматидан умид ҳам узмаслиги керак. Чунончи, Навоий «Муножот»да айтади: «Илоҳий, агар хислатим эгридур, ниятим туздур, бу жиҳатдин агар қўрқунчим бордур, аммо уммидим бирга юздур».
* * *
Навоий мажозий байтларида айтади:
Бори ҳар тақдир илаким, бор мен лабташнаға
Тутмас эрмиш заҳри ғамдин ўзга даҳри дун қадаҳ.
«Бу паст дунё мен лаби қақроқ, ташна инсонга ғам заҳридан бошқа қадаҳни тутмас экан, бас, бунинг ҳаммаси тақдир биландир».
Ҳаддинг эрмастур менинг ишқим дебон ёзғурмаким,
Мен ҳам англармен, вале не чорадур тақдир ила?
«Менга ишқ боғлаш сенинг ҳаддинг эмас», деб, мени айбламагил. Ишқингга лойиқ эмаслигимни ўзим ҳам англайман, аммо бу пок ишқ тақдир қилинган бўлса, мен нетайин, тақдирга не чора бор!»
Яна «Муножот»да айтади:
«Илоҳий, неча мусалсал зулф савдосидин бўйнумда занжир бўлғай ва муанбар хол хаёлидин кўнглум асир, санга дақдир бу навъ эрса, манга не тадбир?»
Булар ошиқ банданинг Ҳақ таолога бир арзи муҳаббати, ошиқона нози, орифона эркалигидир.
* * *
Хулоса. Навоий ижодида тақдир истилоҳи юзлаб ўринларда қўлланган. Барчасидан чиқадиган хулоса шуки, тақдир ҳақ, унга ишониш иймондандир. Аммо тақдирнинг муқаррар экани инсонни хайрли, савобли ишлардан, ғайрат-шижоатдан, саъйу ҳаракатдан асло тўхтатмайди. Инсон уч ҳол билан тақдирга пешвоз юрмоғи лозим: 1) таваккул қилмоғи – барча ишларида буткул Аллоҳга таянмоғи билан; 2) самимий дуо-илтижолари билан; 2) дуога мувофиқ гўзал саъйу ҳаракатлари билан. Навоийнинг бу хулосаси ҳам Қуръон ва ҳадисга таянади. Чунки Аллоҳ таоло айтади:
Кимки Аллоҳга таваккул қилиб таянса, У зот унга етарлидир! (Ат-талоқ» сураси, 3-оят).
Яна айтади: «У ўлимни ва ҳаётни иш-амал жиҳатидан қайси бирингиз энг яхши (ҳаракатда) эканингизни имтиҳон этмоқ учун яратди. У мутлоқ ғолиб ва бениҳоят мағфиратли-кечиргувчидир» («Ал-мулк» сураси, 2-оят).
Яна «Саҳиҳи Бухорий»даги икки ҳадиси шариф бунга далилдир:
- Ҳазрати Абу Ҳурайра розийаллоҳу анҳу ривоят қиладилар. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам айтдилар: «Балолардан, қора кунлардан, тақдир қабоҳатларидан ва душманларнинг ҳасадидан ўзингизга паноҳ тилаб, Аллоҳ таолога дуо-илтижо қилингизлар!»
2.Ҳазрати Али розийаллоҳу анҳу ривоят қиладилар: «Биз ҳазрати Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам билан бирга ўлтирган эдик. Ул зот қўлларидаги чўп билан ерни чизаётиб: «Ораларингизда, хоҳ жаннат бўлсин, хоҳ дўзах бўлсин, борадиган жойи азалдан ёзиб қўйилмаган бирорта ҳам одам йўқ!» - дедилар. Шунда қавм аъзоларидан бири: «Ундай бўлса, Аллоҳга таваккул қилиб юраверайлик-да», - деди. Жаноби Расулуллоҳ: «Йўқ! Ундай эмас! (Ислом арконларига) амал қилингизлар, барчаси муяссар бўлгайдир!» - дедилар ва: «Фа амма ман аъто ва-т-тақо» деган оятни ўқидилар».
Маъноси: «Бас, кимки Аллоҳ учун (закот ва бошқа садақотларни) берса ва (гуноҳлардан) сақланса ҳамда энг гўзал нарса (калимаи тавҳид)ни тасдиқ этса, Биз уни энг осон нарсага (яхши оқибатга) муяссар қилурмиз» («Ал-Лайл» сураси, 5-7-оятлар).
Навоий ҳикматларидан: «Тақдирдаги нарсани қайтара олувчи омил борми?» деган савол туғилади. Бу ўта нозик саволга Навоий маърифатидан ўрин олган ҳадиси шарифлардан жавоб топамиз.
Имом Аҳмад ибн Ҳанбал ривоят қилган ҳадиси шарифда ҳазрати Пайғамбар алаҳиссалом, жумладан: «Қадарни дуодан ўзга ҳеч нарса қайтара олмайди, умрни яхшиликдан ўзга ҳеч нарса зиёда қила олмайди», - деганлар.
Аҳмад ибн Ҳанбал, Табароний ва Абу Йаъло ўз китобларида келтирган ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом айтадилар: «Эҳтиёт бўлмоқ қадардан қутулмоққа фойда бермас. Лекин дуо бошга тушган ва ҳали бошга тушмаган мусибатни қайтаришда фойда берур. Бас, эй Аллоҳнинг бандалари! Сизлар дуога ёпишингизлар» («Рамуз ал-аҳодис», 354-саҳифа, 3-ҳадис).
Яна Ҳоким «Мустадрак» китобида баён этган ҳадиси шарифда Пайғамбар алайҳиссалом айтганлар: «Дуо қазони қайтаради (балони дафъ этади). Яхшилик ризқни орттиради. Банда гуноҳи туфайли ризқидан маҳрум бўлиши мумкин».
Ана шу сабабларга кўра ҳазрат Навоий дуога эътиборни кучайтирганлар, у зотнинг таваккули, ёниқ дуо-илтижолари ва шунга мувофиқ саъйу-ҳаракатлари ўз тақдирини яхшилик билан зийнатлашда муҳим аҳамият касб этганига шубҳа йўқ.
Навоий хоксорлик билан айтади:
Илоҳий, Сендин ёмонлиғ келмас ва мендин яхшилиғ, Сен яхшисен ва мен ёмон. Ҳар кимга ўзига муносибдур қилиғ...
Илоҳий, агар афъолимға боқсам, уёт ултурур ва Сенинг карамингни соғинсам, уммид танамға жон келтурур».
Ҳазрат Навоийнинг тақдир ҳақидаги тушунчаси ана шундай нурли ва ҳаётбахшдир. У зот шижоатли фаоляти ва ҳаётбахш ижоди билан ўз тақдирига пешвоз юрган зотдир. У зотнинг инсоният тарихида қолдирган тенгсиз маънавий меъроси ўз тақдиридан нурли ёдгордир.
Мирзо КЕНЖАБЕК
Шайх Нахаён: Ўзбекистонда бағрикенглик сиёсати таҳсинга сазовор
Ўзбекистоннинг Бирлашган Араб Амирликларидаги (БАА) элчиси Бахтиёр Ибрагимов БАА Бағрикенглик вазири Шайх Нахаён бин Муборак Ол Нахаён билан учрашув ўтказди, деб хабар бермоқда “Дунё” АА мухбири.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёвнинг маърифий ва бағрикенгликка асосланган исломни тарғиб қилиш юзасидан олиб бораётган сиёсати Шайх Нахаён томонидан юқори баҳоланди. Хусусан, Ўзбекистон халқаро ислом академияси, Имом Мотуридий халқаро илмий-тадқиқот маркази, Тошкент шаҳридаги Ислом цивилизацияси маркази бунёд этилиши бўйича ташаббуслар алоҳида таъкидлади.
Шайх Нахаён бин Муборак Ол Нахаён БАА Бағрикенглик вазирлиги, Амирликларнинг махсус марказлари ва Ўзбекистон халқаро ислом академияси, халқаро илмий-тадқиқот марказлари, Ислом цивилизацияси маркази ўртасида ҳамкорликни йўлга қўйиш таклифларини қўллаб-қувватлади. У Бағрикенглик вазирлиги мазкур ташаббусларни биргаликда амалга ошириш бўйича “йўл харитаси” ишлаб чиқиш ва уни ҳаётга тадбиқ этишга тайёр эканини билдирди.
Ўзбекистон мусулмонлари идораси матбуот хизмати
Янгиликлар
