Sayt test holatida ishlamoqda!
09 Iyul, 2025   |   14 Muharram, 1447

Toshkent shahri
Tong
03:16
Quyosh
04:58
Peshin
12:33
Asr
17:41
Shom
20:02
Xufton
21:37
Bismillah
09 Iyul, 2025, 14 Muharram, 1447

Sof e'tiqod himoyachilari

12.02.2021   2095   5 min.
Sof e'tiqod himoyachilari

Ma'naviy tarbiyani to'g'ri yo'naltirish, mafkuraviy immunitetni oshirish, xalqni turli buzg'unchi g'oyalardan himoya qilish va diniy bilimlarni o'zlashtirishda e'tiqod hal etuvchi vazifani bajaradi. Aqida insonning o'y-fikr va harakatlarining natijasini begilab beradi. Bir so'z bilan aytganda, jamiyatning taraqqiyoti sof aqida bilan chambarchas bog'liq.

Bu borada moturidiylik aqidasi bizga namuna bo'la oladi. Zero, yurtimizning ming yillik tarixi moturidiylik ta'limotining sof aqida va musaffo islomiy ko'rsatmalarga asoslanganini isbotlab berdi.

Abu Mansur Moturidiy va Abul Hasan Ash'ariy asos solgan moturidiylik va ash'ariylik ta'limotlari qadimdan ahli sunna val jamoaning ikki yo'nalishi sifatida talqin qilinib, hadisda zikr qilingan “Do'zaxdan najot topuvchi” aqidaviy mazhab deya qabul qilib kelingan.

Olimlarning moturidiylik ta'limoti haqida bildirgan quyidagi ta'riflari fikrimizni tasdiqlaydi: Kafaviy Imom Moturidiy haqida bunday yozadi: “U mutakallimlar imomi, musulmonlar aqidasini to'g'rilovchi shaxs bo'lib, Alloh uni “to'g'ri yo'l” bilan qo'llab-quvvatlagan. U bor kuchini din himoyasi uchun sarflagan va buyuk asarlar yozgan hamda botil aqida sohiblariga raddiyalar bergan”.

Ibn Hajar Haytamiy bunday yozadi: “Ahli sunnadan murod ahli sunna val jamoaning ikki imomi – Abul Hasan Ash'ariy va Abu Mansur Moturidiylar tutgan yo'ldir”. Murtazo Zabidiy “Ithaf assada al-muttaqin bi sharh Ihyo ulum addin” asarida “Ahli sunna val jamoa iborasi ishlatilganda ash'ariylar va moturidiylar nazarda tutiladi” nomli alohida fasl ajratgan.

Sof e'tiqod himoyachilari shuni bilish lozimki, Abul Hasan Ash'ariy va Abu Mansur Moturidiy (Alloh ikkisidan rozi bo'lsin va Islom dini uchun qilgan xizmatlarini yaxshi mukofotlar bilan taqdirlasin) yangicha fikr-g'oyani o'ylab topmadilar va yangi mazhab yaratmadilar, balki Rasululloh sollallohu alayhi va sallam va u zotning sahobalari tutgan yo'lni botil e'tiqodlardan tozalashdi.

Har ikki alloma bid'atchi va adashgan firqalar bilan bahsmunozara qilib, ularni mag'lub qilishgan. Ash'ariy va Moturidiy salafi solihlarning tutgan yo'lini hujjat va dalillar bilan mustahkamlab, uning bardavomligini saqlab qolishgan. Shu bois salafi solihlarning mazkur mazhabiga ergashganlar ash'ariy yoki moturidiy deb ataladi.

Shuningdek, Hakim Samarqandiy, Rustug'faniy, Abdulkarim Pazdaviy, Iyoziy, Abul Lays Samarqandiy, Abu Muin Nasafiy, Umar Nasafiy, Alouddin Samarqandiy, Alouddin Kosoniy, Sa'duddin Taftazoniy, Mulla Ali Qoriy, Nuriddin Sobuniy Buxoriy va boshqa ko'plab mashhur olimlar moturidiylik ta'limotida ijod qilib, uning rivojiga katta hissa qo'shganlar.

Bir so'z bilan aytganda, moturidiylik ahli sunna val jamoa aqidasining asl o'zagi ekani barcha olimlar tomonidan birdek e'tirof etilgan. Ammo hozirda soxta salafiylik va mazhabsizlik ruhidagi ba'zi adashgan firqalar moturidiylik aqidasiga nisbatan salbiy yondashayotgani ayni haqiqat.

Ayrim musulmon tadqiqotchilar moturidiylik yo'nalishini ahli sunna val jamoa tarkibida sanashga ochiq-oydin qarshilik ko'rsatmoqdalar. Moturidiya ta'limotiga bo'lgan mazkur salbiy yondashuvlar nafaqat adabiyot va matbuotda, balki internet sahifalarida ham keng yoritilmoqda.

Soxta salafiylik ruhida yozilgan ushbu adabiyot va maqolalarga yuksak did bilan bezak berilgani o'quvchilar sonining ortishiga xizmat qilmoqda. Ahli sunnaning asl sof aqidasiga xavf solib turgan bu kabi omillar yurtimiz ijtimoiy va ma'naviy barqarorligiga salbiy ta'sir ko'rsatishi tabiiy hol.

Mamlakatimizda Imom Moturidiy va uning ta'limoti borasida bir qator tadqiqotlar amalga oshirilganiga qaramay, moturidiylik ta'limotining asl mohiyati chuqur tadqiq qilinmagan, qolaversa, Imom Moturidiy asarlarining tarjimalari hanuz amalga oshirilmagan.

Mazkur omillar Imom Moturidiy asarlarini keng ommaga etkazish uchun o'zbek tiliga o'girish hamda moturidiylik ta'limotining asl mohiyatini sodda tilda bayon qilib berish kabi ishlarning amalga oshirilishini taqozo etadi.

Moturidiylik aqidasi matnlari tarjimasi va sharhlarini yaratishda jumlalarning qisqaligi va oson yodlanishiga alohida e'tibor qaratish lozim.

Ming yildan ziyod davr mobaynida xalqimiz e'tiqod qilib kelgan ahli sunnaning sof aqidasi – moturidiylik ta'limoti matnlarini yangicha talqinda tadqiq qilish va hozirgi zamon talablariga mos uslublar bilan boyitish bugungi kunning eng dolzarb masalalaridan biridir.

Burhoniddin AHMYeDOV,

O'zbekiston xalqaro islom akademiyasi

Manbalar xazinasi mutaxassisi

 

MAQOLA
Boshqa maqolalar
Maqolalar

Salovat aytganning darajasi

08.07.2025   2754   1 min.
Salovat aytganning darajasi

Alhamdulillah, biz mo‘min-musulmonlar Payg‘ambarimiz sollallohu alayhi va sallamga salavot aytishga buyurilganmiz. Agar bir marta salavot aytsak, bizga Alloh o‘n marta rahmat yo‘llaydi, o‘nta gunohimiz o‘chiriladi, martabamiz o‘n daraja ortadi.  
 

Rasululloh sollallohu alayhi vasallam aytganlar: “Kim menga bir marta salavot aytsa, Alloh unga o‘n marta rahmat yo‘llaydi. Uning o‘nta gunohi o‘chiriladi, martabasi o‘n daraja ko‘tariladi” (Imom Ahmad rivoyati).  Manbalarda qisqa salavot sifatida quyidagi salavot beriladi:

اَللَّهُمَّ صل وَسَلِّمْ عَلَى نَبِيِّنَا مُحَمَّد


Allóhumma solli vasallim alá nabiyyiná Muhammad


Ma’nosi: “Ey, Alloh! Payg‘ambarimiz Muhammad alayhissalomga rahmat va salom yo‘llagin!” 

Ruhiddin Akbarov,

O‘zbekiston musulmonlari idorasi

Qashqadaryo viloyat vakilligi xodimi

Ibratli hikoyalar